dedekorkut1
Doçent
AB-I HAYAT TASAVVUF
SELİM GÜRBÜZER
Malumunuz birtakım aklı evveller hemen her şeye at gözlüğünden bakmayı alışkanlık edindiklerinden, yok neymiş efendim Kur’an, Hadis ve Asr-ı saadette mezheb mi vardı, tarikat mı vardı, akaid mi vardı, fıkıh mı vardı gibisine söylemlerle dinin temel direklerini yok saymaktalar. Oysa bu temel direklerin dinimizde isimcek zikredilmemesi yok olduğu anlamına gelmez. Bikere evsaf (nitelik) ve keyfiyet olarak var olması kâfidir. Hani yeri geldiğinde suret önemli değil siret önemlidir deriz ya hep, aynen öyle de asr-ı saadette suretten ziyade siret daha çok hâkim bir değerdir. Öyle ki, her bir sahabenin hayatına baktığımızda işin şekli şemailiyle oyalanmak yerine işin özü, evsafı ve siretiyle hemhal olduklarını görüyoruz. Dahası onlar için kemmiyetten ziyade keyfiyet daha çok önemli husustur. Nitekim bu keyfiyet bir hayat biçimi olarak ortaya konup hicretin ikinci asra dek sürdürülür de. Malumunuz Hicri ikinci asra gelindiğinde siretler bu kez ete kemiğe bürünmüş halde suretler olarak gün yüzüne çıkacaktır. Böylece fakihler fıkıh sahasında, hadisçiler hadis alanında, ehli tasavvuf erbabı da tasavvuf alanında İslam’a hadim (hizmetkâr) ekoller olarak boy göstereceklerdir.
İyi ki de bu ekoller gün yüzüne çıkıverdiler, malum İslam’ın bütününü tek çatı altında sahabe gibi sırtlanmak pek kolay olmayacağından gün yüzüne çıkan ekoller sayesinde ihtisaslaşmaya gidilmiş oldu. Her ne kadar dışarıdan bakıldığında sanki bu durum parçalanmışlık ve bölünmüşlük hissi uyandırsa da, aslında işin özüne bakıldığında tıpkı bu durum bir vücudu oluşturan azalar bütünlüğünün aynısı olduğu görülecektir. Sonuçta İslam’a hizmet etmek temel gaye olduktan sonra ayrı ayrı branşlar altında faaliyet göstermenin hiçbir mahzur yönü olmasa gerektir. Nitekim temel gaye İslam’a hizmet etmek olunca bir bakıyorsun Zahiri ilimler yoluyla ibadet, muamelat, ukubat gibi konularda Ümmet-i Muhammed’e ışık olunurken, Bâtıni ilim tasavvuf yoluyla da ahlaken ışık olunmakta. Birincisinde dışımız nizama sokulurken ikincisinde ise iç dünyamız nizama sokulur. İşte bu nedenle her iki aydınlık meşalemizi de etle tırnak misali birbirinden ayrı gayrı görmeyiz. Hem nasıl ayrı gayri görebiliriz ki, iç ve dış bir araya geldiğinde bize ab-ı hayat olacak marifet ve hakikat ilmi doğar da. Düşünsenize namazı zahiri usul ve kaidelerine göre kılıyor olsak da şayet aklımız bir yerlerde habire gezinip duruyorsa o kılınan namaz bize nasıl Miraç olsun ki. Her alanda olduğu gibi namazda da iç ve dışın uyumluluk göstermesi şarttır. Malumunuz dış huzur namazın farzlarına, vaciplerine sünnetlerine riayet etmekle vuku bulurken, iç huzur ise Allah’ın huzurunda ancak tadili erkân hal üzere olmakla vuku bulabiliyor. İşte görüyorsunuz namazda bile zahiri ve batini haller söz konusudur. Zira İslam’da ‘ilim ve hal’in birlikteliği, yani ilmihallik esastır.
Anlaşılan o ki, Müberra Dinimizde ilimsiz amelin ve amelsiz ilmin hiçbir ehemmiyeti yoktur. Hakeza bu durum şeriat ve tasavvuf içinde geçerli akçe kuraldır. Nitekim bu hususta Şahabeddin Sühreverdî ve Bayezid-ı Bistami gibi arif zatlar “Her kim şeriatı tutup tarikatı bırakırsa fasık, her kim de tarikatı tutup şeriatı bırakırsa zındıklıktır” diye buyurmuşlardır. Yok, eğer birileri çıkıp ‘Ben arif sözü falan filan anlamam’ diyorsa, biliniz ki o insan Kur’an ve hadislerin zahiri, iş’arat ve batıni manalarının olabileceğinden bihaber olarak kendi kafasına göre hareket edecek demektir. Oysa biz biliyoruz ki, Kur’an ve hadislerden anlam çıkarmak her babayiğidin harcı değildir. Kaldı ki değil zahiri ve Rabbani âlimler, bizatihi Allah Resulü tarafından gökteki yıldızlar gibidirler övgüsüne mazhar olmuş sahabe-i Kiram bile Kur’an ve hadis konularında kendi kafasına göre buyruk kesilmemişlerdir. Tam aksine sırasıyla kitap, sünnet icma-i ümmet ve kıyası fukaha kaynaklara başvuraraktan Edille-i şer’iyye usulünce hareket etmişlerdir. Ki, Kur’an’ın zahiri manası avam içindir, işarat manası Ulema içindir, batıni manası ilmiyle amil olmuş Rabbani âlimler içindir hakaik manası ise sadece Allah Resulüne has bir keyfiyettir. Anlaşılan bizler avam olarak Kur’an’ın ancak sırf zahiri manasına vakıf olabiliyoruz, yine de çıplak manasını anlamak için bile kılı kırk yarmamız gerektiğini de unutmamız gerekir. Düşünsenize Kur’an’ın sırf zahirinden anlam çıkarmak için kılı kırk yarmak gerekirken birde Kur’an’ın işarat ve batınından anlam çıkarmak için çaba sarf eden ulema ve evliyanın durumunu bir düşünün, kim bilir kaç ciltler dolusu kaynaklar tarandıktan sonra anlam çıkarmış oluyorlardır. Dile kolay, bir günlük değil, iki günlük değil, bir yıllık değil, on yıllık değil diyebiliriz ki ömrün tamamını Kur’an ve hadislerin Ümmet-i Muhammed’in hayatında fikren, zikren ve kalben yer etmesi için var olmuşlardır.
Şimdi bu gerçeklerden hareketle sorarım bir günlük, bir yıllık, on yıllık çalışan kafalara, acaba sizler Kur’an’ın anlamlandırılmasında ve yaşanmasında kafa yapısı olarak işin hangi kısmındasınız. Sizler işin edebiyatıyla oyalana durun, şunu iyi bilin ki, iki de bir söylem olarak Kur’an ahlakı dediğiniz şey tasavvufun ta kendisi ahlaktır. Ki, tasavvuf kal değil, haldir, o hali yaşamadan güzel ahlak ortaya çıkmayacağı çok net ortadadır. Üstelik tasavvufi ab-ı hayat toplum hayatına sonradan girmiş bir hayat tarzı da değildir, bugüne kadar toplum hayatında yer edinmeye çalışan ne kadar ekol gelip geçmişse bunların içerisinde hiç şüphe yoktur ki en köklüsü tasavvufi ekol olmuştur. Nitekim bu gün olmuş halen pek çok ehlisünnet tarikatların kökleri Peygamberimize kadar uzandığı içindir varlıklarını sürdürebiliyorlar. Çünkü bugüne kadar varlıklarını sürdürüyor olmalarını Kur’an’ı tatbiki olarak yaşamalarına ve ehlisünnet çizgi üzere yol kat etmelerine borçludurlar. Delil mi? Tarih bunun en büyük canlı şahidi zaten. Şimdi gel de her bir ehlisünnet tarikatını Kur’an’ı yaşayan hadim ekoller olarak görmemek ne mümkün. Hem görmekte ne, onların her biri bizim baş tacımız da. Onların yolları öyle bir kutlu yoldur ki, izini iz sürdükleri ilk Pir’i ve ilk Mürebbisi Allah Resulünden başkası değildir. Ta ki, Allah Resulü dar-ı bekaya göç eder, işte o zaman mürebbilik vazifesini sırasıyla Sahabe ve Tabiûn neslinden sonra Peygamberimizin varisi hükmünde Rabbani âlimler üstlenecektir. Bakmayın siz öyle, sözde hocaların Rabbani âlimleri görmezden gelip isimlerinden bahsetmeyip teğet geçmelerine, oysa asıl teğet geçilmesi gereken kendileridirler. Hem Rabbani âlimleri görmezden geliyorlar da sanki başları göğe mi eriyor, onları bilen biliyor, seven sevmiş, seçen seçmişte zaten. Örnek mi? İşte İmam-ı Şafii ve İmam-ı Azam gibi imamlarımız onları her yönüyle biliyor ya, bu yetmez mi. Dikkat edin cami imamı demiyoruz, mezheb imamı diyoruz. Düşünsenize İmam-ı Şafii bekârlık zamanlarında bile şeyhine hal ve ahvalini arzı endam ederek kıymet bilmiş bir imamız, o teğet geçmemişken biz nasıl olurda birkaç sözde hocaların ağzına bakıp da görmezden gelebiliriz ki. Hakeza Süfyan-ı Sevri gibi bir âlim zat, bir bakıyorsun İmam-ı Azam'dan fıkıh dersi almakla yetinmeyip birde bunun üstüne tasavvuf dersi almakla bu kutsi yola sıcak baktığını pekâlâ müşahede edebiliyoruz. Peki, bütün bu örnekleri üst üste koyduğumuz da bunlar ne anlama geliyor derseniz, her şey gayet açık bir şekilde ortada, bu demektir ki bir insan mezheb imamı da olsa, zahiri âlimde olsa tasavvufi ilme kayıtsız kalamıyor, her halükarda bu kutsi yoldan istifade etme cihetine kayabiliyor. Buna mecbur da, çünkü tasavvuf ilmi tüm şer’i ilimlere de ab-ı hayat kaynaktır. Malum, midenin ihtiyacı bir şekilde ekmek su ile giderilebiliyor ama ruhun öyle değil, mutlaka tasavvufi ab-ı hayat deryasına dalmak gerekir ki ruhun ihtiyacı olan manevi gıda karşılanmış olsun. Hakeza tüm şer’i ilimler Tasavvufi Kevser havuzundan kane kane doyasıya beslenmeli ki kuru meşe odunu olmaktan kurtulup ab-ı hayatla buluşabilsinler. Nasıl ki, bir bahçenin bakımında gerektiği şekilde gübresi, suyu verilmezse, o bahçeden verim alınamıyorsa, aynen öyle de bir insanda tasavvufi ab-ı hayat yaşamaksızın ne iştigal ettiği ilimden haz alabilir ne de ibadetinden haz alabilir. Hatta bu kutsi yolun öncüsü Peygamberimiz (s.a.v)’in güzel ahlakıyla boyanmakta mümkün olmayabiliyor. Bikere Peygamberimiz (s.a.v)’in güzel ahlakıyla boyanmak öyle sırf kitap okumakla, sırf kulaktan dolma bilgiler edinmekle, sırf bir doktorun gözetiminde psikoterapi seanslarından geçmekle melekiyet kesb edecek haslet değil elbet. İlla ki tasavvufi bir terbiyeden geçmek gerekir ki, Peygamber ahlakıyla boyanabilinsin. Yeter ki, bir insan tasavvufi hayata talip olsun bu arada çokbilmişlik ve kitap yüklü merkep olmaktan kendini an be an kurtarması mümkündür diyebiliriz. Şayet bu kutsi yola talip olmayıp çokbilmişlerin safına kendini atmakla er ya da geç onu kaçınılmaz hazin bir akıbet bekliyor olacaktır. Nitekim bu mesele Kur’an’da Ebû Hâris ve Bel’am bin Baûra gibi çokbilmişlerin nezdinde ibretlik örnek olsun diye şöyle beyan buyrulur da: “Tevrat’ın hükümleriyle yükümlü tutulup da onun hükümlerini yaşamayanların durumu, koca koca kitaplar taşıyan merkebin haline benzer. Allah’ın ayetlerini yalanlayan bir toplumun durumu ne acıdır. Allah, zalim bir toplumu hak yola ulaştırmaz.”(Cum’a suresi, 5. ayet )
SELİM GÜRBÜZER
Malumunuz birtakım aklı evveller hemen her şeye at gözlüğünden bakmayı alışkanlık edindiklerinden, yok neymiş efendim Kur’an, Hadis ve Asr-ı saadette mezheb mi vardı, tarikat mı vardı, akaid mi vardı, fıkıh mı vardı gibisine söylemlerle dinin temel direklerini yok saymaktalar. Oysa bu temel direklerin dinimizde isimcek zikredilmemesi yok olduğu anlamına gelmez. Bikere evsaf (nitelik) ve keyfiyet olarak var olması kâfidir. Hani yeri geldiğinde suret önemli değil siret önemlidir deriz ya hep, aynen öyle de asr-ı saadette suretten ziyade siret daha çok hâkim bir değerdir. Öyle ki, her bir sahabenin hayatına baktığımızda işin şekli şemailiyle oyalanmak yerine işin özü, evsafı ve siretiyle hemhal olduklarını görüyoruz. Dahası onlar için kemmiyetten ziyade keyfiyet daha çok önemli husustur. Nitekim bu keyfiyet bir hayat biçimi olarak ortaya konup hicretin ikinci asra dek sürdürülür de. Malumunuz Hicri ikinci asra gelindiğinde siretler bu kez ete kemiğe bürünmüş halde suretler olarak gün yüzüne çıkacaktır. Böylece fakihler fıkıh sahasında, hadisçiler hadis alanında, ehli tasavvuf erbabı da tasavvuf alanında İslam’a hadim (hizmetkâr) ekoller olarak boy göstereceklerdir.
İyi ki de bu ekoller gün yüzüne çıkıverdiler, malum İslam’ın bütününü tek çatı altında sahabe gibi sırtlanmak pek kolay olmayacağından gün yüzüne çıkan ekoller sayesinde ihtisaslaşmaya gidilmiş oldu. Her ne kadar dışarıdan bakıldığında sanki bu durum parçalanmışlık ve bölünmüşlük hissi uyandırsa da, aslında işin özüne bakıldığında tıpkı bu durum bir vücudu oluşturan azalar bütünlüğünün aynısı olduğu görülecektir. Sonuçta İslam’a hizmet etmek temel gaye olduktan sonra ayrı ayrı branşlar altında faaliyet göstermenin hiçbir mahzur yönü olmasa gerektir. Nitekim temel gaye İslam’a hizmet etmek olunca bir bakıyorsun Zahiri ilimler yoluyla ibadet, muamelat, ukubat gibi konularda Ümmet-i Muhammed’e ışık olunurken, Bâtıni ilim tasavvuf yoluyla da ahlaken ışık olunmakta. Birincisinde dışımız nizama sokulurken ikincisinde ise iç dünyamız nizama sokulur. İşte bu nedenle her iki aydınlık meşalemizi de etle tırnak misali birbirinden ayrı gayrı görmeyiz. Hem nasıl ayrı gayri görebiliriz ki, iç ve dış bir araya geldiğinde bize ab-ı hayat olacak marifet ve hakikat ilmi doğar da. Düşünsenize namazı zahiri usul ve kaidelerine göre kılıyor olsak da şayet aklımız bir yerlerde habire gezinip duruyorsa o kılınan namaz bize nasıl Miraç olsun ki. Her alanda olduğu gibi namazda da iç ve dışın uyumluluk göstermesi şarttır. Malumunuz dış huzur namazın farzlarına, vaciplerine sünnetlerine riayet etmekle vuku bulurken, iç huzur ise Allah’ın huzurunda ancak tadili erkân hal üzere olmakla vuku bulabiliyor. İşte görüyorsunuz namazda bile zahiri ve batini haller söz konusudur. Zira İslam’da ‘ilim ve hal’in birlikteliği, yani ilmihallik esastır.
Anlaşılan o ki, Müberra Dinimizde ilimsiz amelin ve amelsiz ilmin hiçbir ehemmiyeti yoktur. Hakeza bu durum şeriat ve tasavvuf içinde geçerli akçe kuraldır. Nitekim bu hususta Şahabeddin Sühreverdî ve Bayezid-ı Bistami gibi arif zatlar “Her kim şeriatı tutup tarikatı bırakırsa fasık, her kim de tarikatı tutup şeriatı bırakırsa zındıklıktır” diye buyurmuşlardır. Yok, eğer birileri çıkıp ‘Ben arif sözü falan filan anlamam’ diyorsa, biliniz ki o insan Kur’an ve hadislerin zahiri, iş’arat ve batıni manalarının olabileceğinden bihaber olarak kendi kafasına göre hareket edecek demektir. Oysa biz biliyoruz ki, Kur’an ve hadislerden anlam çıkarmak her babayiğidin harcı değildir. Kaldı ki değil zahiri ve Rabbani âlimler, bizatihi Allah Resulü tarafından gökteki yıldızlar gibidirler övgüsüne mazhar olmuş sahabe-i Kiram bile Kur’an ve hadis konularında kendi kafasına göre buyruk kesilmemişlerdir. Tam aksine sırasıyla kitap, sünnet icma-i ümmet ve kıyası fukaha kaynaklara başvuraraktan Edille-i şer’iyye usulünce hareket etmişlerdir. Ki, Kur’an’ın zahiri manası avam içindir, işarat manası Ulema içindir, batıni manası ilmiyle amil olmuş Rabbani âlimler içindir hakaik manası ise sadece Allah Resulüne has bir keyfiyettir. Anlaşılan bizler avam olarak Kur’an’ın ancak sırf zahiri manasına vakıf olabiliyoruz, yine de çıplak manasını anlamak için bile kılı kırk yarmamız gerektiğini de unutmamız gerekir. Düşünsenize Kur’an’ın sırf zahirinden anlam çıkarmak için kılı kırk yarmak gerekirken birde Kur’an’ın işarat ve batınından anlam çıkarmak için çaba sarf eden ulema ve evliyanın durumunu bir düşünün, kim bilir kaç ciltler dolusu kaynaklar tarandıktan sonra anlam çıkarmış oluyorlardır. Dile kolay, bir günlük değil, iki günlük değil, bir yıllık değil, on yıllık değil diyebiliriz ki ömrün tamamını Kur’an ve hadislerin Ümmet-i Muhammed’in hayatında fikren, zikren ve kalben yer etmesi için var olmuşlardır.
Şimdi bu gerçeklerden hareketle sorarım bir günlük, bir yıllık, on yıllık çalışan kafalara, acaba sizler Kur’an’ın anlamlandırılmasında ve yaşanmasında kafa yapısı olarak işin hangi kısmındasınız. Sizler işin edebiyatıyla oyalana durun, şunu iyi bilin ki, iki de bir söylem olarak Kur’an ahlakı dediğiniz şey tasavvufun ta kendisi ahlaktır. Ki, tasavvuf kal değil, haldir, o hali yaşamadan güzel ahlak ortaya çıkmayacağı çok net ortadadır. Üstelik tasavvufi ab-ı hayat toplum hayatına sonradan girmiş bir hayat tarzı da değildir, bugüne kadar toplum hayatında yer edinmeye çalışan ne kadar ekol gelip geçmişse bunların içerisinde hiç şüphe yoktur ki en köklüsü tasavvufi ekol olmuştur. Nitekim bu gün olmuş halen pek çok ehlisünnet tarikatların kökleri Peygamberimize kadar uzandığı içindir varlıklarını sürdürebiliyorlar. Çünkü bugüne kadar varlıklarını sürdürüyor olmalarını Kur’an’ı tatbiki olarak yaşamalarına ve ehlisünnet çizgi üzere yol kat etmelerine borçludurlar. Delil mi? Tarih bunun en büyük canlı şahidi zaten. Şimdi gel de her bir ehlisünnet tarikatını Kur’an’ı yaşayan hadim ekoller olarak görmemek ne mümkün. Hem görmekte ne, onların her biri bizim baş tacımız da. Onların yolları öyle bir kutlu yoldur ki, izini iz sürdükleri ilk Pir’i ve ilk Mürebbisi Allah Resulünden başkası değildir. Ta ki, Allah Resulü dar-ı bekaya göç eder, işte o zaman mürebbilik vazifesini sırasıyla Sahabe ve Tabiûn neslinden sonra Peygamberimizin varisi hükmünde Rabbani âlimler üstlenecektir. Bakmayın siz öyle, sözde hocaların Rabbani âlimleri görmezden gelip isimlerinden bahsetmeyip teğet geçmelerine, oysa asıl teğet geçilmesi gereken kendileridirler. Hem Rabbani âlimleri görmezden geliyorlar da sanki başları göğe mi eriyor, onları bilen biliyor, seven sevmiş, seçen seçmişte zaten. Örnek mi? İşte İmam-ı Şafii ve İmam-ı Azam gibi imamlarımız onları her yönüyle biliyor ya, bu yetmez mi. Dikkat edin cami imamı demiyoruz, mezheb imamı diyoruz. Düşünsenize İmam-ı Şafii bekârlık zamanlarında bile şeyhine hal ve ahvalini arzı endam ederek kıymet bilmiş bir imamız, o teğet geçmemişken biz nasıl olurda birkaç sözde hocaların ağzına bakıp da görmezden gelebiliriz ki. Hakeza Süfyan-ı Sevri gibi bir âlim zat, bir bakıyorsun İmam-ı Azam'dan fıkıh dersi almakla yetinmeyip birde bunun üstüne tasavvuf dersi almakla bu kutsi yola sıcak baktığını pekâlâ müşahede edebiliyoruz. Peki, bütün bu örnekleri üst üste koyduğumuz da bunlar ne anlama geliyor derseniz, her şey gayet açık bir şekilde ortada, bu demektir ki bir insan mezheb imamı da olsa, zahiri âlimde olsa tasavvufi ilme kayıtsız kalamıyor, her halükarda bu kutsi yoldan istifade etme cihetine kayabiliyor. Buna mecbur da, çünkü tasavvuf ilmi tüm şer’i ilimlere de ab-ı hayat kaynaktır. Malum, midenin ihtiyacı bir şekilde ekmek su ile giderilebiliyor ama ruhun öyle değil, mutlaka tasavvufi ab-ı hayat deryasına dalmak gerekir ki ruhun ihtiyacı olan manevi gıda karşılanmış olsun. Hakeza tüm şer’i ilimler Tasavvufi Kevser havuzundan kane kane doyasıya beslenmeli ki kuru meşe odunu olmaktan kurtulup ab-ı hayatla buluşabilsinler. Nasıl ki, bir bahçenin bakımında gerektiği şekilde gübresi, suyu verilmezse, o bahçeden verim alınamıyorsa, aynen öyle de bir insanda tasavvufi ab-ı hayat yaşamaksızın ne iştigal ettiği ilimden haz alabilir ne de ibadetinden haz alabilir. Hatta bu kutsi yolun öncüsü Peygamberimiz (s.a.v)’in güzel ahlakıyla boyanmakta mümkün olmayabiliyor. Bikere Peygamberimiz (s.a.v)’in güzel ahlakıyla boyanmak öyle sırf kitap okumakla, sırf kulaktan dolma bilgiler edinmekle, sırf bir doktorun gözetiminde psikoterapi seanslarından geçmekle melekiyet kesb edecek haslet değil elbet. İlla ki tasavvufi bir terbiyeden geçmek gerekir ki, Peygamber ahlakıyla boyanabilinsin. Yeter ki, bir insan tasavvufi hayata talip olsun bu arada çokbilmişlik ve kitap yüklü merkep olmaktan kendini an be an kurtarması mümkündür diyebiliriz. Şayet bu kutsi yola talip olmayıp çokbilmişlerin safına kendini atmakla er ya da geç onu kaçınılmaz hazin bir akıbet bekliyor olacaktır. Nitekim bu mesele Kur’an’da Ebû Hâris ve Bel’am bin Baûra gibi çokbilmişlerin nezdinde ibretlik örnek olsun diye şöyle beyan buyrulur da: “Tevrat’ın hükümleriyle yükümlü tutulup da onun hükümlerini yaşamayanların durumu, koca koca kitaplar taşıyan merkebin haline benzer. Allah’ın ayetlerini yalanlayan bir toplumun durumu ne acıdır. Allah, zalim bir toplumu hak yola ulaştırmaz.”(Cum’a suresi, 5. ayet )
Son düzenleme: