İnsanlar "Kalabalık yalnızlıklardan bahsederler. Hani onca kalabalıklar vardır da insanların birbirleriyle pek ilgileri yoktur. İnsanlar o hengâmede, o kalabalıkta bir yalnızlık yaşarlar. Acaba gerçekten yalnız mıyız? Acaba insan kalabalıkları bizi yalnızlıktan kurtarıyor mu?
Eğer yalnızlığımızın olmaması, çevremizde insanlar olmasına bağlıysa o zaman görünüş itibariyle yalnız değiliz. Annemiz, babamız, arkadaşlarımız, sevdiğimiz ve değer verdiğimiz insanlarla biraradayız. Onlar görünüş itibariyle bizi yalnızlıktan kurtarırlar. Bir kişiyiz, onlarla birlikte üç-beş kişi oluruz. Ama aslında yalnızız. Şu an için insanlar bizlerle birlikte, peki ya onlar olmadığı zamanlarda?
Mesela geceleyin odanızda tek başınıza olduğunuz andaki halinizi düşünün. Tek basmasınız. Etrafınızda hiç kimse yok. Sadece siz varsınız, duygularınız, düşünceleriniz var. Bir de kabirdeki halinizi düşünün. Sevdikleriniz sizi toprağın altına koyup gittiler. Duygunuzla, düşüncenizle, yaptıklarınızla orada, yerin altında tek basmasınız.
Demek ki insanlar bizim yalnızlığımızı bir yere kadar paylaşıyorlar. Bir yerden sonra yine yalnızız. Üstelik ne kadar uğraş-sak, kendimizi yeterince tanıyamıyor, tanıdığımız kadarının hepsini de insanlara yeterince anlatamıyoruz, anlamıyorlar. Demek ki aslında yalnızız.
O halde şimdiden insanları bir tarafa, kendimizi diğer bir tarafa atmak zorundayız. Çünkü, insanlarla sürekli birlikte olmamız bize kendimizi unutturuyor, aynı zaman da onları bizim için birer kurtarıcı olarak görmeye başlıyoruz. Onlar bize varlıklarıyla güven veriyorlar. Ama onların olmayacağı zamanlarımızdaki halimizi ne derece düşünüyoruz.?
Kabirdeki yalnızlığımızı düşünelim. Yalnızlığımızı bizimle paylaşan insanlarla dünyada bir şeyler yaşadık, paylaştık, güldük, ağladık. Sonra da onlarla yaptıklarımızın günahı ve sevabını alıp, tek başımıza, kendi nefsimiz adına hesap vermeye gittik. "Faunaya ne dedin? Özlem hakkında ne düşündün? Annene nasıl davrandın?" İşte bütün sevdiklerimiz, işte onlarla yaptıklarımızın, konuştuklarımızın hesabı ve biz.
Demek ki bizim için önemli olan insanlar, onların yanımızda olup-olmaması değil. Önemli olan onlarla biraradayken, ya da yalnızken neler yapıp ettiklerimizdir. Bu noktada aklımıza şöyle bir soru geliyor; Yalnızlık mı daha iyidir yoksa kalabalıklar mı?
Bu sorunun cevabına Montaigne'nin şu yaklaşımıyla başlamak istiyorum:
"Herkesin gözü dışardadır. Ben gözümü içime çevirir, içime diker, içimde gezdiririm. Herkes önüne bakar, ben içime bakarım. Benim işim gücüm kendimledir. Hep kendimi seyreder, kendimi yoklar, kendimi toplarım. Her kes kendinden başka şeylerin peşindedir. Hep kendisinin ötesinde gitmek sevdasındadır. Kimse kendi içine inmeye çalışmaz."
Herhalde Montaigne'nin " Gözü dışarıda" tabirini kullandığı insanlar, kalabalıklara koşan ve sürekli başkalarının ne yapıp ne ettiği, nereye gittiği, kendisine ne aldığı ya da ne giydiğinden başka meşguliyetleri olmayan insanlar. Bu düşünür kendi derinine inmeyi, sürekli kendisini gözlem altında tutmayı yalnızlıkla başarmıştır. Çünkü insanlarla birarada olursak onların ne yaptığı, kendimizle baş başa olursak bizim ne yaptığımız gündemimize geliyor.
Gözü dışarıda olmanın, insanlarla sürekli birarada bulunmanın daha kötü yanları da var. Öyle günahlarımız var ki bunlar insanlarla birlik olmamız neticesinde meydana geliyor. Ve yalnız kalmadığımız müddetçe kurtulamıyoruz.
Mesela gıybet etmek ve dinlemek. Yalnızken kendi kendimize gıybet etmenin imkânı yok. Yalnızken ancak kötü zanlarda bulunabiliriz ki, bu da zaten haram edilmiş. O kötü zanlar beslediğimiz insanı tanı-masaydık, ya da onun yaptığını görüp, düşünüp gözü dışarıda olmasaydık bu da olmazdı.
Sonra iyiliği emredip, kötülükten men etme görevimiz var. Bunu da çoğu zaman yeterince yapamıyoruz. Susunca asi oluyoruz, söyleyince de dargınlıklar, husûmetler başlıyor. Biz de ne yapacağımızı şaşırıyoruz.
Ve gösteriş ve riya. insanlara güzel görünme sevdamız, onların gözünde bir değerimiz olsun diye iyi bir insan imajı oluşturma eylemlerimiz bizi çoğu zaman gösterişe ve iki yüzlülüğe itiyor. Haset ettiğimiz, çekemediğimiz insanlar... Onlara karşı kibirlendiğimiz insanlar... Ve son olarak kötü arkadaştan da ancak yalnızlığımıza yönelişimiz sayesinde kurtuluyoruz.
Montaigne gibi, gözü dışarıda insanlar olmayıp, bizim derdimizin insanlar olmadığını, çünkü bize çare olamayacaklarını, bizim derdimizin fendimizle olduğunu anlamak için yalnızlığa ve tefekküre ihtiyacımız var. Kendi iç dünyamızı, kâinatı, mahlûkatı tefekkür ederek Rabbimize daha çok yakınlaştığımızı görmemiz için yalnızlığa ihtiyacımız var. Ama bu noktada yalnız kaldığımızda neler yaptığımıza çok dikkat etmemiz gerekiyor. Faydasız şeylerle oyalanıp yalnızlığımızı gidermeye, unutmaya çalışırsak o zaman zararlı şeyler elde ederiz.
Peygamberimiz (a.s.m.) bile önceleri yalnızlığı ve uzleti severdi. Nur Dağında peygamberlik makamı kendisine verilinceye kadar hep Hira mağarasına gitti ve insanlardan uzak durdu. Rabbinden gelecek olan müjdeleri, nurları almak için Onunla başbaşa kalmak ve Onu yaşamak için.
Rabbimizi kâinatın çok ötelerinde bir yerde, çok uzaklarda zannetmemeliyiz. Madem ki biz insanlar küçük bir kâinatız ve madem ki Rabbimiz bize şah damarımızdan daha yakın ve gönlümüz de Allah'ın evi, o halde Onu kendi içimizde, canımızda aramalı ve Ona, tefekkürle, ibâdetle, faydalı ilimlerle yaklaşmaya çalışmalıyız.
Bakınız Malik bin Dinar (r.a) ne diyor: "Allah ile konuşmayı, insanlarla konuşmaktan daha çok sevmeyenin, ilmi az, kalbi hasta, Ömrü hederdir."
Bir kimse bir veliye dedi ki: "Yalnızlığa nasıl sabrediyorsun?" Veli zat cevabında şöyle dedi: "Ben yalnız değilim. Hakla beraberim. Onunla gizli konuşmak istediğim zaman namaz kılarım, O bana sırrını açmak dilerse Onun kitabını okurum."
Fudayl bin Iyad da şöyle diyor:
"Gece olunca sabaha kadar Allah ile halvette olurum diye kalbim sevinir. Sabah olunca, insanlar bu halvete mâni olur diye üzülüyorum."
İnsanlarla bedenî, maddî yalnızlıklarımızı gidermeye çalışıyoruz. Bu yüzden de mânevi yalnızlıklara düşüyoruz.
Onlar varken mutlu, onlar yokken mutsuz hale geliyoruz böylece. Aslında insanlardan uzak ve yalnız kalırsak Rabbimizi hep yanımızda hissettiğimiz için, meleklerini, mahlûkâtını tefekkür ettiğimiz için, ibadet ettiğimiz için manevî yalnızlıktan kurtuluyor ve zengin bir iç âlem sahibi oluyoruz.
İnsanlarla birarada olmak önemli değil, önemli olan kimlerle birarada olduğumuz ve beraber olunca kimlerden konuştuğumuzdur. Buna önemle dikkat edersek, zarardan kurtulmuş oluruz. Yalnızken de dikkat edeceğimiz husus, yalnızlığımızı paylaşacak en güzel dosta, en eüzel yardımcıya, kimsenin bilmediği gönlümüzü bilen, biz uyurken bile bizi unutmayıp, bizi yalnız bırakmayan Rabbımıze yönelmek.
Hülya Kartal