MUSTAFA SABRI EFENDI
Yüzyirmiyedinci Seyhulislamdir
Hicri 1286/1869-1870 yilinda Tokat´in Kat köyünde dogdu. Ahmed Efendi adinda bir zatin ogludur. Ilk tahsilini Tokat´ta yapti ve hifzini burada tamamladi. Daha sonra Kayseri´ye giderek ünlü alimlerden Emin Efendi´den ders görüp icazet alarak Istanbul´a gitti. Burada Huzur Dersleri mukarrirlerinden Ahmed Asim Efendi´nin ders halkasina girerek icazetname aldi ve sonradan hocasinin büyük kizi Ulviye Hanim ile evlenerek damadi oldu. Ruus imtihanini kazanarak ehliyetini isbat edip müderris oldu, 22 yasinda Fatih Camii´nde ders okutmaya basladi ve 50 talebeye icazetname Verdi.
Hicri 1316 (1898-1899)´da Huzur Dersleri muhatabliginatayin edildi. Bu görevi 1332 (1914) yilina kadar devam etti. Ayrica 1900-1904 yillari arasinda Sultan Ikinci Abdulhamid´in hafiz-i kutub (kütüphaneci)ligi görevini yapti. 1906´da Tedkik-i Müellifat Heyeti üyeligine getirildi.
Ikinci Mersrutiyetin ilanindan sonra Tokat milletvekili secilerek Meclisi Mebusan´a katildi. Önceleri Ittihad ve Terakki´nin yaninda yer almisken sonradan ayrilarak muhalafet saflarina katildi. Önce Ahali Firkasi (Kurulusu: 21 Subat 1910), daha sonra da Hürriyet ve Itilaf Firkasi (Kurulusu: 21 Kasim 1911) kuruculari arasinda bulundu. 12 Agustos 1912´de "Cemiyyeti Ittihadiyye-i Islamiyye" cemiyetini kurdu. Bu cemiyetin yayin organ olan Beyanul Hak mecmuasininin basmuhrrirligini yapti.
Ittihadcilarin meshur Babiali Baskinindan sonra 1912´de yurt disina kacti. Dobruca´da uzun yillar Türkce hocaligi yapti. Birinci Cihan Savasinda Türk ordulari Romanya´ya girince yurda gönderildi ve Bilecik´de mecburi ikamete tabi tutuldu. 18 Kasim 1918´de Darul Hikmetil Islamiyye üyesi ve 25 Aralik 1918´de Medrese-i Süleymaniye Hadis-i Serif müderrisi oldu. 4 Mart 1919´da kurulan Birinci Damad Ferid Pasa Kabinesinde Seyhulislamliga getirildi. Paris Konferansina giden sadrazama vekalet etti. 21 Temmuz 1919´da kabinenin tebeddulunde görevinde kaldi ve ayrica Sura-yi Devlet riyaseti vekaletine getirildi. Kabinenin düsmesi üzerine A`yan Meclisine secildi.
1919´da kurulan Cemiyyeti Müderrisin´in kuruculari arasinda bulundu ve ilk reisligini yapti. 14 Zilkade 1338´de kurulan Ferid Pasa Kabinesine yine Seyhulislam olarak katildi. Ancak Kabinenin ekseriyeti Anadolu´daki milli hareketin nasihatla durdurulmaya calisilmasi fikrinde oldugundan kendisi siddetle te´dib edilmesine taraftar idi istifa etti ( 21 Eylül 1920). Mütareke döneminde Hürriyet ve Itilaf Firkasinin ilk kuruculari ve idarecileri arasinda bulundu.
Firka 30 Mayis 1920´de ikiye bölününce Mustafa Sabri Efendi oybirligi ile Mutedil Hürriyet ve Itilaf Firkasi reisligine getirildi. Milli Mücadele´nin kazanilmasi üzerine 1922´de ikinci kez yurt disina cikti. Önce Iskece (Yunanistan)´da Yarin gazetesini
cikardi. 1924´de 150´likler listesine alindi. Yarin´da yazdigi yazilarda Ankara hükümetine yönelttigi tenkitlerden dolayi 1924´de dersiamlik maasi kesildi. Iskece´den önce Hicaz´a ve sonra Misir´a gitti. 150´liklerin affindan sonra da yurda dönmedi. Ölünceye kadar Ezher Üniversitende müderrislik yapti. 7 Receb 1373 leyle-i mi´rac sabahi (12 Mart 1954 ) Kahire´de vefat etti.
Merhum Ibnulemin´in ifadesine göre, alimler arsinda kuvvetli bilgisi ve güclü kalemi ile temayüz etmisdir. Siir ile istigal etmemekle beraber istedigi zaman onda da kudret göstermistir.
ESERLERI:
1-Yeni Islam Müctehidlerinin Kiymet-i Ilmiyesi, Istanbul, 1335/1337 (1919) 164+4 s.
2-Dini Müctehidler yahud Türkiye Icin Necat ve I´tila Yollarinda Rehber, Istanbul, 1338/1340
(1922) 373 s. Ikinci baski "Dini Müceddidler (Reformcular)" adiyla sadelestirilerek 1969´da
Istanbul´da yapildi.
3-Islamda Imamet-i Kübra (Yarin gazetesinde tefrika edilmistir).
4-Savm-i Ramazan (Yarin gazetesinde tefrika edilmistir).
5-Din ve Milliyet (Yarin gazetesinde tefrika edilmistir).
6-Türkün Basina Gelen Sapka Mes´elesi (Yarin gazetesinde tefrika edilmistir).
7-Mes´eletu Tercümeti´l-Kur´an, Kahire, 193 (Arabca).
8-El-Kavlu´l-Fasl, Kahire, ? (Arabca).
9-Kavl Fi´l-Mer´et, Kahire, ? (Arabca).
10-Mevkifu`l-Akl ve´l-Ilm ve`l-Alim min Rabbi´l-Alemin ve Ibadihi´l-Murselin, 4 C., Kahire, 1950 (Arabca).
11-Mevkifu´l-Beser Tahte Sultani´l-Kader, Kahire, 1933 (Arabca);
Türkceye tercümesi: Dr. Isa Dogan, Insan ve Kader, Istanbul, 1989.
12.En-Nekir ala Munkiri´n-Ni´met mine´d-Din ve´l-Hilafet ve´l-Ummet, Beyrut, ? (Arabca);
Türkce tercümesi: Oktay Yilmaz, Hilafetin Ilgasinin Arkaplani, Istanbul, 1996.
13-Mes´eleler Hakkinda Cevablar, Istanbul, 1974.
(Ilmiyye Salnamesi.s.526-528/Heyet)
Yüzyirmiyedinci Seyhulislamdir
Hicri 1286/1869-1870 yilinda Tokat´in Kat köyünde dogdu. Ahmed Efendi adinda bir zatin ogludur. Ilk tahsilini Tokat´ta yapti ve hifzini burada tamamladi. Daha sonra Kayseri´ye giderek ünlü alimlerden Emin Efendi´den ders görüp icazet alarak Istanbul´a gitti. Burada Huzur Dersleri mukarrirlerinden Ahmed Asim Efendi´nin ders halkasina girerek icazetname aldi ve sonradan hocasinin büyük kizi Ulviye Hanim ile evlenerek damadi oldu. Ruus imtihanini kazanarak ehliyetini isbat edip müderris oldu, 22 yasinda Fatih Camii´nde ders okutmaya basladi ve 50 talebeye icazetname Verdi.
Hicri 1316 (1898-1899)´da Huzur Dersleri muhatabliginatayin edildi. Bu görevi 1332 (1914) yilina kadar devam etti. Ayrica 1900-1904 yillari arasinda Sultan Ikinci Abdulhamid´in hafiz-i kutub (kütüphaneci)ligi görevini yapti. 1906´da Tedkik-i Müellifat Heyeti üyeligine getirildi.
Ikinci Mersrutiyetin ilanindan sonra Tokat milletvekili secilerek Meclisi Mebusan´a katildi. Önceleri Ittihad ve Terakki´nin yaninda yer almisken sonradan ayrilarak muhalafet saflarina katildi. Önce Ahali Firkasi (Kurulusu: 21 Subat 1910), daha sonra da Hürriyet ve Itilaf Firkasi (Kurulusu: 21 Kasim 1911) kuruculari arasinda bulundu. 12 Agustos 1912´de "Cemiyyeti Ittihadiyye-i Islamiyye" cemiyetini kurdu. Bu cemiyetin yayin organ olan Beyanul Hak mecmuasininin basmuhrrirligini yapti.
Ittihadcilarin meshur Babiali Baskinindan sonra 1912´de yurt disina kacti. Dobruca´da uzun yillar Türkce hocaligi yapti. Birinci Cihan Savasinda Türk ordulari Romanya´ya girince yurda gönderildi ve Bilecik´de mecburi ikamete tabi tutuldu. 18 Kasim 1918´de Darul Hikmetil Islamiyye üyesi ve 25 Aralik 1918´de Medrese-i Süleymaniye Hadis-i Serif müderrisi oldu. 4 Mart 1919´da kurulan Birinci Damad Ferid Pasa Kabinesinde Seyhulislamliga getirildi. Paris Konferansina giden sadrazama vekalet etti. 21 Temmuz 1919´da kabinenin tebeddulunde görevinde kaldi ve ayrica Sura-yi Devlet riyaseti vekaletine getirildi. Kabinenin düsmesi üzerine A`yan Meclisine secildi.
1919´da kurulan Cemiyyeti Müderrisin´in kuruculari arasinda bulundu ve ilk reisligini yapti. 14 Zilkade 1338´de kurulan Ferid Pasa Kabinesine yine Seyhulislam olarak katildi. Ancak Kabinenin ekseriyeti Anadolu´daki milli hareketin nasihatla durdurulmaya calisilmasi fikrinde oldugundan kendisi siddetle te´dib edilmesine taraftar idi istifa etti ( 21 Eylül 1920). Mütareke döneminde Hürriyet ve Itilaf Firkasinin ilk kuruculari ve idarecileri arasinda bulundu.
Firka 30 Mayis 1920´de ikiye bölününce Mustafa Sabri Efendi oybirligi ile Mutedil Hürriyet ve Itilaf Firkasi reisligine getirildi. Milli Mücadele´nin kazanilmasi üzerine 1922´de ikinci kez yurt disina cikti. Önce Iskece (Yunanistan)´da Yarin gazetesini
cikardi. 1924´de 150´likler listesine alindi. Yarin´da yazdigi yazilarda Ankara hükümetine yönelttigi tenkitlerden dolayi 1924´de dersiamlik maasi kesildi. Iskece´den önce Hicaz´a ve sonra Misir´a gitti. 150´liklerin affindan sonra da yurda dönmedi. Ölünceye kadar Ezher Üniversitende müderrislik yapti. 7 Receb 1373 leyle-i mi´rac sabahi (12 Mart 1954 ) Kahire´de vefat etti.
Merhum Ibnulemin´in ifadesine göre, alimler arsinda kuvvetli bilgisi ve güclü kalemi ile temayüz etmisdir. Siir ile istigal etmemekle beraber istedigi zaman onda da kudret göstermistir.
ESERLERI:
1-Yeni Islam Müctehidlerinin Kiymet-i Ilmiyesi, Istanbul, 1335/1337 (1919) 164+4 s.
2-Dini Müctehidler yahud Türkiye Icin Necat ve I´tila Yollarinda Rehber, Istanbul, 1338/1340
(1922) 373 s. Ikinci baski "Dini Müceddidler (Reformcular)" adiyla sadelestirilerek 1969´da
Istanbul´da yapildi.
3-Islamda Imamet-i Kübra (Yarin gazetesinde tefrika edilmistir).
4-Savm-i Ramazan (Yarin gazetesinde tefrika edilmistir).
5-Din ve Milliyet (Yarin gazetesinde tefrika edilmistir).
6-Türkün Basina Gelen Sapka Mes´elesi (Yarin gazetesinde tefrika edilmistir).
7-Mes´eletu Tercümeti´l-Kur´an, Kahire, 193 (Arabca).
8-El-Kavlu´l-Fasl, Kahire, ? (Arabca).
9-Kavl Fi´l-Mer´et, Kahire, ? (Arabca).
10-Mevkifu`l-Akl ve´l-Ilm ve`l-Alim min Rabbi´l-Alemin ve Ibadihi´l-Murselin, 4 C., Kahire, 1950 (Arabca).
11-Mevkifu´l-Beser Tahte Sultani´l-Kader, Kahire, 1933 (Arabca);
Türkceye tercümesi: Dr. Isa Dogan, Insan ve Kader, Istanbul, 1989.
12.En-Nekir ala Munkiri´n-Ni´met mine´d-Din ve´l-Hilafet ve´l-Ummet, Beyrut, ? (Arabca);
Türkce tercümesi: Oktay Yilmaz, Hilafetin Ilgasinin Arkaplani, Istanbul, 1996.
13-Mes´eleler Hakkinda Cevablar, Istanbul, 1974.
(Ilmiyye Salnamesi.s.526-528/Heyet)