MUTLAK İCTIHAD HAKKINDA KABUL EDILEN $ART VE VASIFLARIN NEDEN
İBARET OLDUGU
İslam alimleri, bir $ahsin ictihad derecesine ula$arak, Allah´in vePeygamber´in sözlerinden hüküm cikarabilmesi icin gereken $art ve vasiflardan bahsedip onlari ittifakla, $u 4 maddede topladilar:
1.Kur´an´inlügat ve dini manalarini bilmek.
Lügat manasini bilmek de, kelimelerin ve ifadece hususiyetleri bakimindan terkiplerin mana ve delaletlerini bilip kavramakla olur.
Bu da kitab ile sünnetin dili olan arab dilinin kelimeleri ve asil manalari kendisiyle bilinen Lügat bilgisi, arabca kelimelerin binave sigalarinin durumlarini bildiren Sarf bilgisi, cümle meydanagetirirken de bu kelimelerin durumlarini, irab ve binalarini, cümledemeydana gelen manalara nasil delalet ettigini dildiren Nahv ilmi, arabca kelimelerin durumun gerektirdigi $ekli uymasini icab ettiren hal ve vasiflarini bildiren Maani ilmi, bir tek manayi ce$itli yol ve üslublarla ifade etmeyi bildiren Beyan ilmi v.s. yi iyice ögrenmekle meydana gelir.
Bu ilimleri gerek cali$ip ögrenme yoluyla ve gerek kendi kendine bilsin. Nitekim eski müctehidler, yani ashab ve tabiiler, bu ilimlerin kitablar halinde yazilmasindan önce, kendi kendilerine onlari biliyorlardi.
Din yönünden olan manalari bilmek de, dini hükümlerde tesirli bulunan mana ve sebebleri bilmekle olur.
Mesela: <Yahut sizden biriniz ayak yolundan gelirse.> (Nisasüresi, ayet: 43; Maide süresi, ayet: 6.) ayetinde <kait> ten maksat, abdesti bozan $eyler olup, bu hükmün sebebinin de canli insanin bedeninden pislik cikmasi oldugunu bilmek lazimdir.
Yine Usul-u Fikih Ilminde kayd edilip aciklanan Kur´an´in kisimlarinibilmek de gerekir ki, bunlar has, am, mü$terek, mücmel, müfessir,muhkem, mutlak, mukayyed, sari, kinaye, zahir, nass, hafi, mü$kil,müte$abih, dal bi´l-ibare dal bi´l-i$are, dal bi´l-iktiza, dalbi´d-delale, mefhum-i muteber, mukteza´yi emir ve nehy v.s denibaret olup, din ilimlerinin en büyügü olan Usul ilminde bunlarin mahiyet ve hükümleri tafsilatli olarak incelenmi$tir.
Neshedenle neshedilen fark edebilmek icin metinlerin ilk ortaya ciktigi tarihleri bilmek gerekir ki, önceki ile sonraki fark edilebilsin. Bu yönleri bilmek $üphesiz ki, manalari bilmekten ayridir. (Binaenaleyh bu daba$ka bir $art te$kil eder.)
Gerci kabul edilen $art, bir hükmü ararken ba$vurulabilecek derecede dini delillerin yerlerini bilmekten ibarettir. Yoksa her zaman onlari ezberde tutmak $art degildir. Yine Kur´an´dan ilahi hükümleri bilmeye dair olan ayetleri bilip kavramak kafidir.
2.Hükümleri ilgilendiren hadisleri bilmektir.
Bu da hadislerin metinlerini kaydedip onlarin gerek lügat ve gerek dini manalarini bilmek ve Kur´an´a dair zikedilen kisim ve nevileri hadislerde de farketmek, ayrica her hadisin bize geli$ yolunun tevatur, veya $öhret veya ahad $ekliyle mi oldugunu kavramakla olur.
Bu sonuncu $art ise, hadisleri rivayet eden zatlarin cerh veya ta´dil (red veya kabul) edilmelerine dair durumlarini bilmeye dayaniyor.
Bu cerh ve ta´dil ilmi pek geni$tir. Ancak müctehidlerle hadisin kaynagi bulunan Hz. Peygamber arasindaki zaman uzami$ ve ravilerin durumlarinin bilinmesi zorla$mi$ oldugu icin son zamanlarda hadis ilminde güvenilen hadis imamlarinin makbul kitablarda kaydettikleri cerh ve ta´dilleriyle yetinmek dogru olur.
İBARET OLDUGU
İslam alimleri, bir $ahsin ictihad derecesine ula$arak, Allah´in vePeygamber´in sözlerinden hüküm cikarabilmesi icin gereken $art ve vasiflardan bahsedip onlari ittifakla, $u 4 maddede topladilar:
1.Kur´an´inlügat ve dini manalarini bilmek.
Lügat manasini bilmek de, kelimelerin ve ifadece hususiyetleri bakimindan terkiplerin mana ve delaletlerini bilip kavramakla olur.
Bu da kitab ile sünnetin dili olan arab dilinin kelimeleri ve asil manalari kendisiyle bilinen Lügat bilgisi, arabca kelimelerin binave sigalarinin durumlarini bildiren Sarf bilgisi, cümle meydanagetirirken de bu kelimelerin durumlarini, irab ve binalarini, cümledemeydana gelen manalara nasil delalet ettigini dildiren Nahv ilmi, arabca kelimelerin durumun gerektirdigi $ekli uymasini icab ettiren hal ve vasiflarini bildiren Maani ilmi, bir tek manayi ce$itli yol ve üslublarla ifade etmeyi bildiren Beyan ilmi v.s. yi iyice ögrenmekle meydana gelir.
Bu ilimleri gerek cali$ip ögrenme yoluyla ve gerek kendi kendine bilsin. Nitekim eski müctehidler, yani ashab ve tabiiler, bu ilimlerin kitablar halinde yazilmasindan önce, kendi kendilerine onlari biliyorlardi.
Din yönünden olan manalari bilmek de, dini hükümlerde tesirli bulunan mana ve sebebleri bilmekle olur.
Mesela: <Yahut sizden biriniz ayak yolundan gelirse.> (Nisasüresi, ayet: 43; Maide süresi, ayet: 6.) ayetinde <kait> ten maksat, abdesti bozan $eyler olup, bu hükmün sebebinin de canli insanin bedeninden pislik cikmasi oldugunu bilmek lazimdir.
Yine Usul-u Fikih Ilminde kayd edilip aciklanan Kur´an´in kisimlarinibilmek de gerekir ki, bunlar has, am, mü$terek, mücmel, müfessir,muhkem, mutlak, mukayyed, sari, kinaye, zahir, nass, hafi, mü$kil,müte$abih, dal bi´l-ibare dal bi´l-i$are, dal bi´l-iktiza, dalbi´d-delale, mefhum-i muteber, mukteza´yi emir ve nehy v.s denibaret olup, din ilimlerinin en büyügü olan Usul ilminde bunlarin mahiyet ve hükümleri tafsilatli olarak incelenmi$tir.
Neshedenle neshedilen fark edebilmek icin metinlerin ilk ortaya ciktigi tarihleri bilmek gerekir ki, önceki ile sonraki fark edilebilsin. Bu yönleri bilmek $üphesiz ki, manalari bilmekten ayridir. (Binaenaleyh bu daba$ka bir $art te$kil eder.)
Gerci kabul edilen $art, bir hükmü ararken ba$vurulabilecek derecede dini delillerin yerlerini bilmekten ibarettir. Yoksa her zaman onlari ezberde tutmak $art degildir. Yine Kur´an´dan ilahi hükümleri bilmeye dair olan ayetleri bilip kavramak kafidir.
2.Hükümleri ilgilendiren hadisleri bilmektir.
Bu da hadislerin metinlerini kaydedip onlarin gerek lügat ve gerek dini manalarini bilmek ve Kur´an´a dair zikedilen kisim ve nevileri hadislerde de farketmek, ayrica her hadisin bize geli$ yolunun tevatur, veya $öhret veya ahad $ekliyle mi oldugunu kavramakla olur.
Bu sonuncu $art ise, hadisleri rivayet eden zatlarin cerh veya ta´dil (red veya kabul) edilmelerine dair durumlarini bilmeye dayaniyor.
Bu cerh ve ta´dil ilmi pek geni$tir. Ancak müctehidlerle hadisin kaynagi bulunan Hz. Peygamber arasindaki zaman uzami$ ve ravilerin durumlarinin bilinmesi zorla$mi$ oldugu icin son zamanlarda hadis ilminde güvenilen hadis imamlarinin makbul kitablarda kaydettikleri cerh ve ta´dilleriyle yetinmek dogru olur.