İmam Gazali Kimdir?
İmam Gazali Büyük Selçuklular döneminde yaşamış İslam alimi, mutasavvıf, baş müderris ve ünlü filozoftur. İmam Gazali edebiyat, kelam, mantık, İslam şeriatı, tasavvuf ve fıkıh konularıyla ilgilenmiş ve bu konularda pek çok eseri günümüze kadar ulaşmıştır.
İmam Gazali’nin Hayatı
İmam Gazali’nin asıl adı Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî’dir. İmam Gazali Horasan’ın Tûs (Meşhed) şehrinin Taberan köyünde Hicri 450’de dünyaya gelmiştir. Babası Salih, fakir bir kimse olup elinin emeği ile geçinmekte ve alimlerin meclisine gidip onlarla oturup sohbetlerini dinleyip hizmetlerinde bulunmuştur.
İmam Gazali’nin babası Cenab-ı Hak’tan kendisine fakih ve vaiz bir evlat vermesi için çokça dualar etmiştir. Bu iki dileği de kabul olmuş ve ona Muhammed El-Gazali gibi bir fakih, Ahmed El- Gazali gibi bir vaiz ihsan etmiştir. İmam Gazali’nin babası vefat etmeden önce, Küçük Muhammed (İmam Gazali) ile kardeşi Ahmed’i okutması için sevdiği bir dostuna teslim etmiş ve ona mirasları bittiğinde onları bir medreseye devam ettirmesini istemiştir.
İmam Gazali’nin babasının ölümünden sonra dostu tüm tavsiyelerini yerine getirmiştir. Böylelikle Gazaliler ilmi bir yolculuğa başlamışlardır. İmam Gazali sırasıyla; Ahmet bin Muhammed Er-Razkanî, İmam Ebu-Nasr el-İsmailî ders almış ve ayrıca Nişabur’da İmamul-Harameynin yanına Mezhep, Hilafiyat, Cedel ve Usul okuyarak en yüksek ilmi seviyeye erişmiştir.
400 öğrenci arasından üstadının birinci asistanı olmayı başaran İmam Gazali aynı zamanda üstadın vekilliğini yapmıştır. Hicri 478 yılında hocası İmamul-Haremyn vefat ettiğinde İmam Gazali 28 yaşında idi. Vezir Nizamul-Mülk ile görüşmek üzere huzuruna çıkan İmam Gazali, vezirin meclisinde büyük alimlerle mücadeleye tutuşmuştur. Burada hasımlarını mağlup edip üstünlüğünü onlara ispat etmiştir. Bu durum vezirin hoşuna gitmiş ve onun Bağdat’taki Nizamiye medresesinin baş müderrisliğine (rektörlüğüne) tayin olmasını sağlamıştır.
İmam Gazali’nin Üne Kavuşması
34 yaşındaki İmam Gazali 484’te Bağdat’a giderek görevine başlamıştır. Böyle bir görev İmam Gazali dışında kimseye böyle genç bir yaşta kısmet olmamıştır. O yıllarda İmam Gazali büyük ün kazanmış ve derslerinde 400 kişilik bir gruba hitap etmeye başlamıştır. En parlak dönemlerini yaşayan İmam Gazali, Abbasi Halifesi El- Müstâzhir tarafından takdir edilmiş ve onun isteği üzerine Batınîleri reddeden kitabını yazıp halifeye atfen kitabında “El-müstâzhirî” adını vermiştir.
Ünlü İmam Gazali, bir ilmin varabileceği bütün mertebe ve makamlara ulaştığı bir devrede yapılması zor bir iş yapmıştır. Baş müderrisliği ve aile fertlerini bırakarak söz sahibi olduğu ilim devletlerinden elini eteğini çekerek fakir ve gariplerin hayatını yaşamak için sahralara dalmıştır. Böylece ilim ve akide tarihinde emsaline ender rastlanan bir şahsiyet olmuştur. Bağdat’tan saadet ve yakini bulmak için çıkmış ve hedefine ulaşıp tekrar saadetli bir mümin olarak evine dönmüştür.
İmam Gazali geçirdiği yılları anlatırken şöyle özetlemektedir: “Bu manevi seyahat on sene sürdü. Bu yalnızlıklar aleminde sayılamayacak kadar çok keşiflere mazhar oldum. Faideli olanı şudur: Hakiki sofiler Allah yolunda giden insanlardır.”
Onların siyreti (hal ve gidişatı) en güzel siyrettir. Yolları Kur’an ve sünnet olduğu için en doğru yoldur. Ahlakları Muhammedi olduğu için en temiz ahlaktır. Eğer akılların bütün aklı, hakimlerin bütün hikmeti bir araya gelse ve şeriatın esrarına vakıf olan zatların da ilimleri buna eklense, onların ahlakından zerreyi değiştirip daha güzelini getiremezler! Buna imkan bulamazlar. Batın bütün hareketleri Nübüvvet penceresinden alınmıştır. Çünkü yeryüzünde ışık veren tek kaynak, Nübüvvet penceresidir.”
500 yılında Fahrül-Mülk öldürülünce, Gazali müderrisliği bırakıp memleketi Tus’a çekilmiştir. Evinin yanında bir zaviye ile medrese yaptırmıştır. Orada talim ve terbiyeye devam etmiştir. Melikşâh’ın oğlu Sultan Muhammed 500’de Ahmed bin Nizamü’l-Mülk’ü tayin ettiği zaman vezir, Gazali’den yeniden Bağdat’a dönmesini istemiştir. Onun oradaki yerini dolduracak kimsenin olmadığını bildirmiştir. Çünkü o yıllarda Nizamiye hilafetin iftihar medarı ve hilafet makamı bunu istemekteydi. Devlet erkânının imzalarını kapsayan davetname Nizamü’l Mülk’ün oğlu Ahmet Kıvamid-din’den geldiğinde İmam Gazali özür beyan ederek Tus’ta kalmaya devam etmiştir.
İmam Gazali’nin Ölümü
İmam Gazali ömrünün geri kalanını din ve ilimle meşgul olmakla geçirmiş ve ilim ruhu hala Gazali’de taptaze yaşamaktaydı. 504 yılında “El- Müstesfa” adlı kitabını yayınlamıştır. Bir sene sonra da 505’de Cemazül-Ulâ ayında Pazartesi günü şafak zamanında yaşama gözlerini yummuştur.
Kaynak