İbrahim Kiras
Cumartesi Yazısı
Farkındaysanız, cumartesileri mümkün olduğunca siyaset dışı konulara değinmeye çalışıyorum. Hiç değilse haftada bir gün bu cangılın dışına çıkalım diyorum. Çünkü dünyada her şey siyasetten ibaret değil. Ama maalesef bu basit gerçeğin farkında olamayanlarımız var. Ele verir talkını kendi yutar salkımı demeyin. Gerçi biz mesleğimiz gereği siyasette olup bitenleri mecburen yakından takip ediyoruz ama özellikle gençlerin hayatlarını tıka basa siyasetle doldurmaktan sakınmaları hem kendilerinin, hem de ülkemizin ve hatta insanlığın yararına olur diye düşünüyorum.
Zira tarih boyunca insanlığın her anlamdaki tekâmülü siyaset sayesinde gerçekleşmiş değil. Bilim, sanat, edebiyat ve felsefe alanlarındaki zihinsel etkinlikler bizi bugüne kadar taşıyıp getirdi. Yanlış anlamayın, bana göre de siyaset boş verilecek bir alan değil. Dünyada olup bitenlerden habersiz, ülkesinin sorunlarına duyarsız insanlardan oluşan bir toplum özlüyor değilim. 12 Eylül döneminde oluşturulmak istenen şekilde apolitik bir toplum en fazla benim canımı sıkar. Benim demek istediğim, şu tablo ümit veren bir tablo değil: Bir tarafta cumhurbaşkanın veya başbakanın adını bilmeyecek derecede apolitik bir gençlik var, öbür tarafta ise siyasi angajmanlarını sanatın, bilimin, edebiyatın, düşüncenin ve hatta dinin önüne yerleştiren bir başka gençlik...
Her neyse… Nerede kalmıştık? “Hiç değilse cumartesileri” diyorduk. Yani tatil günü siyaset konuşmaya ara verelim diyorduk. Tatil kelimesi zaten Arapça’da “ara vermek” anlamına geliyor. Ama biz daha çok dinlenme anlamında kullanıyoruz. Haddizatında Cumartesi ve Pazar günlerinin “hafta sonu” olarak dinlenmeye ayrılması bizim Avrupa medeniyet dairesine girişimizin sonuçlarından biri. Biraz da batı güdümlü dünya düzenine uyum sağlama ihtiyacının gereği… İslam-Türk geleneğinde dinlenme günü diye bir kavrama yer yok. Hatta Hıristiyan ve Yahudilerin cumartesi ve pazarına tekabül eden Cuma (toplanma) günü “Cuma namazı” kılındıktan sonra herkesin işine gücüne bakması öğütleniyor.
Biliyorsunuz, Yahudiler cumartesine “Şabat” derler. Şabat (Arapçadaki sebt gibi) “altıncı” demek. Ama Yahudi inancına göre dünyayı altı günde yaratan Tanrı yedinci gün dinlenmiş ve bu günü Yahudilere dinlenme günü olarak armağan etmiştir. Buna göre eğer Cumartesi altıncı gün ise Pazar’ın dinlenme günü olması gerekir. Yani Hıristiyanlar gerekçeleri farklı olsa da- Pazar gününü ibadet ve dinlenme günü yaparak isabetli davranmış oluyorlar diyebilirsiniz. Ne var ki cumartesi kelime anlamı olarak altıncı demek olmakla beraber aslında eskiden beri bütün takvimlerde haftanın yedinci günü. Durum karışık ama bir yanlışlık söz konusu değil!
Batı dillerinde de cumartesi anlamına gelen kelimeler genellikle İbranice’deki Şabat adlandırmasına dayanıyor. Fransızcadaki Samedi, Sabado ve hatta Almancadaki Samstag adlandırmaları böyle. İngilizcedeki Saturday ise Satürn’ün günü, yani eski Roma tarım ve hasat tanrısı Satürn’e adanmış gün demek. Satürn gezegeninin adı da buradan geliyor.
Diğer Avrupa dillerinde de Cumartesi dışındaki gün adları eski pagan tanrılarıyla ilişkili. Mesela Cuma İngilizce’de Friday, Fransızca’da Vendredi. İlki Freya’nın günü demek. İkincisi Venüs’ün günü. İkisi de aynı pagan tanrıçasının adı… Salı Fransızcada Mardi, yani Roma savaş tanrısı Mars’ın günü. İngilizce’de Tuesday, yani İskandinav savaş tanrısı Tiu’nun günü. Bu da aynı… Pazar gününe Fransızcada Dimanche, İngilizcede Sunday diyorlar. İlki Tanrı’nın günü, öbürü Güneş’in (yani Güneş tanrısının) günü. Aşağı yukarı aynı anlamda.
Bizdeki gün adları ise sayısal sıralama ifade ediyor. Mesela Perşembe Farsça’da beşinci gün anlamındaki “penç şenbe” sözünden geliyor. Çarşamba da “cehar şenbe”, yani dördüncü gün. Kullandığımız gün isimlerinden Pazar, Çarşamba, Perşembe Farsça kökenli; Salı ve Cuma Arapça. (Eski Türkçede ise gün adları birinç, ikinç, üçünç, törtünç… diye sayılıyormuş.)
Önceki gün Twitter’da nereden aklıma geldiyse bu konuyu açtım; gün isimlerinin kökenleri üzerine kısa bir sohbet yaptık sosyal medya arkadaşlarımla. Epeyce ilgi çekti. Sizinle de paylaşayım dedim. Belki hafta sonu için bir okuma ve araştırma konusu olur…
Cumartesi Yazısı
Farkındaysanız, cumartesileri mümkün olduğunca siyaset dışı konulara değinmeye çalışıyorum. Hiç değilse haftada bir gün bu cangılın dışına çıkalım diyorum. Çünkü dünyada her şey siyasetten ibaret değil. Ama maalesef bu basit gerçeğin farkında olamayanlarımız var. Ele verir talkını kendi yutar salkımı demeyin. Gerçi biz mesleğimiz gereği siyasette olup bitenleri mecburen yakından takip ediyoruz ama özellikle gençlerin hayatlarını tıka basa siyasetle doldurmaktan sakınmaları hem kendilerinin, hem de ülkemizin ve hatta insanlığın yararına olur diye düşünüyorum.
Zira tarih boyunca insanlığın her anlamdaki tekâmülü siyaset sayesinde gerçekleşmiş değil. Bilim, sanat, edebiyat ve felsefe alanlarındaki zihinsel etkinlikler bizi bugüne kadar taşıyıp getirdi. Yanlış anlamayın, bana göre de siyaset boş verilecek bir alan değil. Dünyada olup bitenlerden habersiz, ülkesinin sorunlarına duyarsız insanlardan oluşan bir toplum özlüyor değilim. 12 Eylül döneminde oluşturulmak istenen şekilde apolitik bir toplum en fazla benim canımı sıkar. Benim demek istediğim, şu tablo ümit veren bir tablo değil: Bir tarafta cumhurbaşkanın veya başbakanın adını bilmeyecek derecede apolitik bir gençlik var, öbür tarafta ise siyasi angajmanlarını sanatın, bilimin, edebiyatın, düşüncenin ve hatta dinin önüne yerleştiren bir başka gençlik...
Her neyse… Nerede kalmıştık? “Hiç değilse cumartesileri” diyorduk. Yani tatil günü siyaset konuşmaya ara verelim diyorduk. Tatil kelimesi zaten Arapça’da “ara vermek” anlamına geliyor. Ama biz daha çok dinlenme anlamında kullanıyoruz. Haddizatında Cumartesi ve Pazar günlerinin “hafta sonu” olarak dinlenmeye ayrılması bizim Avrupa medeniyet dairesine girişimizin sonuçlarından biri. Biraz da batı güdümlü dünya düzenine uyum sağlama ihtiyacının gereği… İslam-Türk geleneğinde dinlenme günü diye bir kavrama yer yok. Hatta Hıristiyan ve Yahudilerin cumartesi ve pazarına tekabül eden Cuma (toplanma) günü “Cuma namazı” kılındıktan sonra herkesin işine gücüne bakması öğütleniyor.
Biliyorsunuz, Yahudiler cumartesine “Şabat” derler. Şabat (Arapçadaki sebt gibi) “altıncı” demek. Ama Yahudi inancına göre dünyayı altı günde yaratan Tanrı yedinci gün dinlenmiş ve bu günü Yahudilere dinlenme günü olarak armağan etmiştir. Buna göre eğer Cumartesi altıncı gün ise Pazar’ın dinlenme günü olması gerekir. Yani Hıristiyanlar gerekçeleri farklı olsa da- Pazar gününü ibadet ve dinlenme günü yaparak isabetli davranmış oluyorlar diyebilirsiniz. Ne var ki cumartesi kelime anlamı olarak altıncı demek olmakla beraber aslında eskiden beri bütün takvimlerde haftanın yedinci günü. Durum karışık ama bir yanlışlık söz konusu değil!
Batı dillerinde de cumartesi anlamına gelen kelimeler genellikle İbranice’deki Şabat adlandırmasına dayanıyor. Fransızcadaki Samedi, Sabado ve hatta Almancadaki Samstag adlandırmaları böyle. İngilizcedeki Saturday ise Satürn’ün günü, yani eski Roma tarım ve hasat tanrısı Satürn’e adanmış gün demek. Satürn gezegeninin adı da buradan geliyor.
Diğer Avrupa dillerinde de Cumartesi dışındaki gün adları eski pagan tanrılarıyla ilişkili. Mesela Cuma İngilizce’de Friday, Fransızca’da Vendredi. İlki Freya’nın günü demek. İkincisi Venüs’ün günü. İkisi de aynı pagan tanrıçasının adı… Salı Fransızcada Mardi, yani Roma savaş tanrısı Mars’ın günü. İngilizce’de Tuesday, yani İskandinav savaş tanrısı Tiu’nun günü. Bu da aynı… Pazar gününe Fransızcada Dimanche, İngilizcede Sunday diyorlar. İlki Tanrı’nın günü, öbürü Güneş’in (yani Güneş tanrısının) günü. Aşağı yukarı aynı anlamda.
Bizdeki gün adları ise sayısal sıralama ifade ediyor. Mesela Perşembe Farsça’da beşinci gün anlamındaki “penç şenbe” sözünden geliyor. Çarşamba da “cehar şenbe”, yani dördüncü gün. Kullandığımız gün isimlerinden Pazar, Çarşamba, Perşembe Farsça kökenli; Salı ve Cuma Arapça. (Eski Türkçede ise gün adları birinç, ikinç, üçünç, törtünç… diye sayılıyormuş.)
Önceki gün Twitter’da nereden aklıma geldiyse bu konuyu açtım; gün isimlerinin kökenleri üzerine kısa bir sohbet yaptık sosyal medya arkadaşlarımla. Epeyce ilgi çekti. Sizinle de paylaşayım dedim. Belki hafta sonu için bir okuma ve araştırma konusu olur…