BİRİNCİ D-8 ZİRVESİ'NDE ELE ALINAN PROJELER VE İLK AŞAMADA BAŞLAMASINA KARAR VERİLENLER
D-8 ÜLKELERİNİN SORUMLU OLDUKLARI SEKTÖRLER
1.KIRSAL KALKINMA
BANGLADEŞ
2.TİCARET
MISIR
3.YOKSULLUĞUN BERTARAF EDİLMESİ VE İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞİMİ
ENDONEZYA
BİLİM VE TEKNOLOJİ
İRAN
TELEKOMİNİKASYON VE ENFORMASYIN
İRAN
FİNANS, BANKACILIK VE ÖZELLEŞTİRME
MALEZYA
ENERJİ
NİJERYA
TARIM
PAKİSTAN
SANAYİ
TÜRKİYE
SAĞLIK
TÜRKİYE
Bangladeş'in sorumluluğundaki kırsal kalkınma ve Nijerya'nın sorumluğundaki enerji sektörleri hariç olmak üzere bu on sektörden sekizinde, ilgili sektörün politikasını belirleyenlerden oluşan çalışma grupları toplanarak projeleri değerlendirmişlerdir. Yüksek düzeyli bürokratların toplantısında
ilk aşamada hemen başlanacak projeler seçilmiştir. Bangladeş ve Nijerya sorumluğundaki sektörlerde çalışma grupları en kısa zamanda toplanması kararlaştırılmıştır.
TİCARET GRUBU (MISIR)
Ticaret Çalışma Grubu'nca dikkate alınmaya değer bulunan projeler:
1. Çifte vergilendirmenin önlenmesine ilişkin ikili anlaşmaların harmonizasyonu
2. Yatırımların geliştirilmesi ve korunması için çok taraflı anlaşmaların tamamlanması
3. Serbest ticaret bölgeleri
4. D-8 ülkeleri arasında uluslararası pazarlama ve ticaret şirketi kurulması
5. Pamuk birliği kurulması
İLK AŞAMADA MISIR’IN YÜRÜTMESİ İÇİN SEÇİLEN PROJE :
D-8 ÜLKELERİ ARASINDA ULUSLARARASI BİR PAZARLAMA VE TİCARET ŞİRKETİ KURULMASI
İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ (ENDONEZYA)
İnsan Kaynakları Çalışma Grubu'nca dikkate alınmaya değer bulunan projeler:
1. Değişik stratejik sektörlerde eğitim,
Bunlar;
* Hayvancılık ve balıkçılık
* Yoksulluğun giderilmesi
* Su kaynakları yönetimi
2. Kalkınmada kadının rolünün iyileştirilmesi
* Kadınlar için teknik eğitim programı
* Kadın geliştirme merkezinde eğitim
3. Öğretim programları
* Teknoloji, işletme ve finans alanlarında lisans ve lisansüstü eğitim
* Öğrenci değişim programı
* Diplomatlar için kurslar
İLK AŞAMADA ENDONEZYA’NIN YÜRÜTMESİ İÇİN SEÇİLEN PROJE :
YOKSULLUĞUN GİDERİLMESİNDE VE İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİNDE İŞBİRLİĞİ
TELEKOMÜNİKASYON VE ENFORMASYON GRUBU (İRAN)
Telekomünikasyon ve Enformasyon Çalışma Grubu'nca dikkate alınmaya değer bulunan projeler:
1. D-8 ülkeleri arasında uydu bağlantısı
2. Enformasyon teknolojileri ve telekomünikasyon
3. İslam ülkeleri arasında bilgi ağlarının geliştirilmesi
4. Bilgisayar programları geliştirilmesi
5. Sanayi ve teknolojik bilgi bankası oluşturulması
BİLİM VE TEKNOLOJİ GRUBU (İRAN)
Bilim ve Teknoloji Çalışma Grubu'nca dikkate alınmaya değer bulunan projeleri:
1. D-8 Bilim ve Teknoloji Merkezi kurulması
2. Bilim ve Teknoloji Politikaları Komitesi kurulması
İLK AŞAMADA İRAN’IN YÜRÜTMESİ İÇİN SEÇİLEN PROJE :
D-8 ÜLKELERİ ARASINDA ENDÜSTRİYEL VE TEKNOLOJİK VERİ BANKASI AĞI KURULMASI
FİNANS, BANKACILIK VE ÖZELLEŞTİRME GRUBU (MALEZYA)
Finans Çalışma Grubu'nca dikkate alınmaya değer bulunan projeler:
1. D-8 merkez bankaları arasında işbirliği muhabir banka anlaşmaları ağı kurulması
2. D-8 ülkeleri arasında özelleştirme alanında işbirliği
3. Özelleştirme sürecine bankaların dahil edilmesi
4. Sigortacılık alanında işbirliği
İLK AŞAMADA MALEZYA'NIN YÜRÜTMESİ İÇİN SEÇİLEN PROJE :
SİGORTACILIK ALANINDA İŞBİRLİĞİ VE ORTAK ŞİRKETLER KURULMASI
TARIM GRUBU (PAKİSTAN)
Tarım Çalışma Grubu'nca dikkate alınmaya değer bulunan projeler:
1. Şeker kamışı
2. Entegre besleme ve tavukçuluk tesisleri kurulması
3. Basınçlı sulama sistemleri
4. Toprak ve su korunması
5. Tarım makineleri
6. Hayvan hastalıklarının kontrolü ve yok edilmesi
7. Kıyı ve kara su ürünleri üreticiliği
8. Ziraî ilaçlama sistemleri
İLK AŞAMADA PAKİSTAN'IN YÜRÜTMESİ İÇİN SEÇİLEN PROJE :
KIYI VE KARA SU ÜRÜNLERİ ÜRETİCİLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİNDE İŞBİRLİĞİ
SAĞLIK GRUBU (TÜRKİYE)
Sağlık Çalışma Grubu'nca dikkate alınmaya değer bulunan projeler:
1. Toplum sağlığının geliştirilmesi
2. Sağlık alanında bilgi alışverişi
3. Çevre ve Halk Sağlığı Enstitüsü kurulması
4. Aile sağlığı üzerine ortaklaşa geliştirme stratejileri oluşturmak
5. AİDS önleme ve kontrol programı
6. Nüfus ve aile araştırması
7. Sağlık yatırımları ve araştırma programları
8. Gıda güvenliği ve beslenme
9. Kalkınma programlarının çevre sağlığına etkisini değerlendirme programları
10. Kanser önleme ve kontrol programları
SANAYİ GRUBU-1 (TÜRKİYE)
Sanayi Çalışma Grubu'nca dikkate alınmaya değer bulunan projeler:
1. Havacılık Sanayii
Aşağıdaki araçların ortak tasarım, geliştirme, imalat ve pazarlanması:
* Bölgesel nakliye uçağı
* Sivil Jet nakliye uçağı
* Çok maksatlı zirai uçak
* Genel maksat helikopteri
* Türbinli motor
* Uydular
2. Otomotiv Sanayii
Aşağıdaki araçların ortak tasarım, geliştirme, imalat ve pazarlaması:
* Hafif nakliye aracı
* Binek aracı
SANAYİ GRUBU-2 (TÜRKİYE)
3. Elektronik Sanayii
Aşağıdaki ortak tasarım, geliştirme, imalat ve pazarlanması:
* Entegre devreler
* Kişisel bilgisayar
4. Diğerleri
Aşağıdaki ortak tasarım, geliştirme, imalat ve pazarlanması:
* Gübre sanayii
* Tekstil sanayii
* Maden sanayii
* Çelik sanayii
* Çimento sanayii
* Raylı toplu taşım araçları
* Termal ve hidroelektrik güç tesis üniteleri
* Telekomünikasyon teçhizatı
* Renkli TV tüpleri
* Bitkisel yağ sanayii
* Palmiye yağ sanayii
* Gıda paketleme sanayi
İLK AŞAMADATÜRKİYE’NİNYÜRÜTMESİ İÇİN SEÇİLEN PROJE :
ORTAKLAŞA ZİRAÎ UÇAK TASARIMI, GELİŞTİRİLMESİ, İMALÂTI VE PAZARLAMASI
D-8 PROJELERİNDE UYGULANACAK İŞBİRLİĞİ PRENSİPLERİ
1. Ticari yararın, projelere özel sektörün de dahil edilmesiyle ancak maksimum hale getirilebileceği gerçeğinin kabul edilmesi. İşbirliğinin en temel prensibi, D-8 ülkelerinden özel sektörün projelere azami derecede katılımını sağlamak olacaktır.
2. Projeler, çok taraflı olabileceği gibi iki taraflı da olabilir. Belirli bir projeye tüm D-8 ülkelerinin katılması zorunlu değildir. Bir proje, iki ülkenin katılımıyla başlatılabilir.
3. Herhangi bir batı ülkesi veya diğer ülkeler bu projelere katılabilir. D-8 dışındaki herhangi bir ülkeden gelecek işbirliği önerilerinin gözardı edilmemesi yararlı olacaktır. Bu sebeple, dışımızdaki diğer ülkeler, bu projelere katılmak üzere davet edilebilir.
4. İmalata yönelik sanayi projeleriyle birlikte endüstriyel tasarım ve geliştirme projeleri de gelebilir. Tasarım ve geliştirme faaliyeti, belirli ülkelerin tekelini kırmak için mutlak bir çözümün bulunmasında hayati bir husus olarak dikkate alınmaktadır.
5.
"Adil Dağılım" prensibi gözetilecektir. Özellikle, projelerin tasarım ve geliştirme tipiyle ilgili olarak, belirli bir projenin iş-paylaşımı maliyet-pay esasına göre ayarlanacaktır.
D-8 TEŞKİLAT YAPISI VE İŞLEYİŞ KURALLARI
1. TEMEL ORGANLAR
D-8 aşağıdaki temel organlardan oluşur:
1. Zirve
2. Konsey
3. Komisyon
1. Zirve
• Devlet/Hükümet Başkanları Zirvesi D-8'in en üst organıdır.
• Zirve, D-8 üyesi ülkelerin Devlet/Hükümet Başkanlarından oluşur.
• Zirve her yıl dönüşümlü olarak üye ülkelerden birinde toplanır. Zirve, bir sonraki toplantısının yer ve tarihine, istişareler yoluyla karar verir.
2. Konsey
• Konsey, D-8'in siyasi karar organıdır.
• Konsey, üye ülkelerin dışişlerinden sorumlu bakanlarından oluşur.
• Konsey, Zirve tarafından belirlenmiş kurallar ve politikalara uygun olarak faaliyet gösterir ve sorunların kapsamlı ve derinliğine ele alındığı bir forumdur.
• Konsey, yıllık raporlarını Zirve'ye sunar.
• Konsey, Komisyon tarafından sunulan raporları görüşür, gerekli kararları alır ve tavsiyelerde bulunur. Komisyon'a gerekli gördüğü görevleri tevdi eder.
• Konsey, her yıl düzenlenecek Zirve'nin çalışma programını görüşüp kabul eder ve karar, tavsiye ve bildiri taslaklarını Zirve'ye sunulmak üzere hazırlar.
• Her Zirve toplantısından önce Konsey toplantısı yapılır.
3. Komisyon
• Komisyon, D-8'in yürütme organıdır.
• Komisyon, hükümetlerin tayin ettiği yüksek dereceli memurlardan oluşur.
• Komisyon, Konseyin çalışma programının, gündeminin ve Konsey'e sunulacak karar taslaklarının hazırlanmasından sorumludur. Komisyon ayrıca Zirve'nin geçici gündem çalışma programı, karar ve bildiri taslaklarını da Konsey'e sunar.
• Komisyon, Çalışma Gruplarının ve Daimî Komitelerin raporlarını inceler, onaylar ve faaliyetlerini denetler.
• Komisyon, faaliyetleri hakkında Konsey'e yıllık raporlar sunar.
• Komisyon yılda iki kez toplanır; birincisi Konsey'den hemen önce, diğeri iki Zirve arasında gerçekleştirilir. Komisyon, Zirve ya da Konsey tarafından bildirilen konuları görüşmek üzere daha fazla sayıda toplantılar yapabilir.
• Komisyon, kendi çalışma programım ve gündemini Zirve ve Konsey'de alınan kararlar ve talimatlar doğrultusunda belirler.
2. ÜYE ÜLKELER ARASINDA KOORDİNASYON
Üye ülkeler arasında organize bir şekilde koordinasyon görevi sağlayabilmek için, her zirve toplantısını tertip edecek ülke, toplantıların başkanı olarak hareket edecek ve bu maksatla bir
İCRA DİREKTÖRÜ atayacaktır.
İCRA DİREKTÖRÜ, üyeler arasında etkin bir ilişki sağlayacak, bilgi akımını kolaylaştıracak ve toplantılardaki sekreterya hizmetlerini yürütecektir.
D-8 Komisyonu üyesi her yüksek dereceli memur, kendi ülkesindeki koordinasyondan sorumlu olacaktır.
İlk Zirve'nin başkanı olarak, Türkiye Hükümeti, İcra Direktörü için İstanbul'da bir ofis sağlamayı ve bunun masraflarını deruhte etmeyi kabul etmiştir.
Kasım 1998 tarihinde Bangladeş'in başkenti Dakka'da yapılacak olan İkinci Zirve toplantısında, İstanbul'da bir koordinasyon merkezi kurulması da dahil olmak üzere, koordinasyon modaliteleri ve alınması gereken tertipler gözden geçirilecektir. Bu modaliteler gerektikçe gözden geçirilecek ve gelecek Zirve toplantılarında yeniden düzenlenecektir.
D-8 ÜLKELERİNİN TİCARET HEDEFLERİ
Dünyadaki bütün ülkeler, dış ticaret hacimlerinin artırılmasını hedeflemektedirler Tabii bunu yaparken ihracat-ithalat dengesinde ihracatın ağırlıklı olması arzulanır Hiç bir ülke, ithalatının ihracatını geçmesini arzulamaz. D-8 grubu ülkeler, aralarındaki ticarette denge ve eşitlik prensibini hedeflemektedirler.
Aşağıdaki tabloda, D-8 ülkelerinin ticaret hacimleri ve Türkiye ile olan ticaretler görülmektedir. D-8 ülkelerinin 1995 yılı ticaret hacimleri 378 milyar dolanı üzerinde iken Türkiye ile olan ticaret hacimleri sadece 2 milyar dolar civarındadır Yani toplam ticaret hacimlerinin yüzde 0.59'luk bir kısmı Türkiye iledir. Dünya nüfusunun yüzde 13'ünü teşkil eden bir ülkeler grubu ile ticaret hacmimiz bu oram yakın olmalıydı. Türkiye için hedef D-8 ülkeleriyle olan ticaret hacmini yıllık 50 milyar dolar seviyesine ulaştırmaktır.
Bir ülke için dış ticarette hedef ve öncelik ticaret hacminin düşük olduğu ülkelerle ticareti geliştirmektir. Bu bağlamda D-8 Türkiye için dış ticarette de bir hedeftir hem de öncelikli bir hedef. Ancak bu hedeflenirken gelişmiş ülkelerin yaptıkları gibi çifte standart gözetilip tek taraflı bir hacim artışı hedefi yoktur. Hedef karşılıklı olarak ticaretin geliştirilmesidir.
D-8 ÜLKELERİ TİCARET HACİMLERİ VE TÜRKİYE İLE TİCARETLERİ
İHRA CAT
İTHA LAT
HACİM
TÜRKİYE'DEN İTHALATI
TÜRKİYE'NİN İTHALATI
TÜRKİYE İLE HACİM
BANGLADEŞ
3.173
6.496
9.669
5
22
27
ENDONEZYA
45.417
40.918
86.335
33
133
166
İRAN
19.165
12.061
31.226
249
692
941
MALEZYA
74.045
77.751
151.796
100
272
372
MISIR
4.400
11.250
15.650
246
211
457
NİJERYA
34.179
29.987
64.166
13
8
21
PAKİSTAN
7.992
11.461
19.453
91
154
245
TOPLAM
188.371
189.924
378.295
737
1.492
2.229
1995 YILI RAKAMLARI, RAKAMLAR MİLYON DOLAR OLARAK VERİLMİŞ
BÖLÜM 2 BAKANLIKLARIN İCRAATLARI
BÖLÜM 2
BAKANLIKLARIN İCRAATLARI
DEVLET BAKANLIĞI (GAP İdaresi Başkanlığı, TAEK)
GAP İDARESİ BAŞKANLIĞI
TAEK
ÖZET
GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ (GAP)
• Özel sektörün GAP Bölgesi'ne yönelik ilgisi yoğunlaşmıştır.
• Yabancı ülke ve kuruluşların süregelen ilgileri, Proje'ye somut katkıya dönüşmeye başlamıştır.
• GAP çerçevesindeki sosyal uygulama projeleri Bölge'de yaygınlaşma yönünde gelişme göstermiştir.
• Sulamalardan sağlanacak faydayı artırmaya dönük hazırlıklar hızlanmış ve tarımsal yayım ve eğitim faaliyetleri yoğunlaşmıştır.
• Bölgesel ve kentsel altyapıya yönelik faaliyetlerdeki yoğunluk da devam etmiştir.
• 1997 Bütçesi'nde GAP'a; ekonomik sektörlerde (tarım-madencilik-enerji-ulaştırma -turizm) 58 trilyon 773 milyar TL ve sosyal sektörlerde de (konut, eğitim, sağlık, belediye altyapıları ve diğer kamu hizmetleri) 18 trilyon 35 milyar TL olmak üzere, toplam 76 trilyon 808 milyar TL'lık yatırım ödeneği tahsis edilmiştir.
• Bölge'de 1997 yılı Haziran sonu itibariyle Fırat ve Dicle Havzalarında sulamaya açılan alan 1 milyon 540 bin 800 dönüme ulaşmıştır.
• GAP sulama projelerinden yüzde 9'u bitmiş (1 milyon 540 bin 800 dönüm) yaklaşık yüzde 14'ü inşaat safhasına (2 milyon 315 bin 950 dönüm) getirilmiştir.
• GAP Bölgesi için bir hayvancılık modelinin ortaya konabilmesi için GAP idaresi, "Sözleşmeli Hayvancılık" çalışmalarına başlamıştır.
• Güneydoğu Anadolu Projesi ile Bölge'nin "Tarım ve Tarıma Dayalı imalat Sanayi" ürünleri bakımından bir ihracat merkezi" olarak gelişmesi öngörülmüştür.
• GAP Bölgesi'nin yatırımcılar için çekici hale getirilmesine yönelik faaliyetler 3 ana konu altında gerçekleştirilmiştir:
a) Teşvikler
b) Özel sektör yatırımlarının özendirilmesi
c) Ekonomik ve sosyal politikaların mekân muhtevasını oluşturan, yer seçim kararlarını etkileyen organize sanayi bölgeleri (OSB) ve küçük sanayi sitelerinin (KSS) kurulması.
• GAP İdaresi'nce bir program dahilinde bölge yerleşmelerinin harita altyapısı tamamlanmaya çalışılmıştır. Haziran 97'ye kadar idare tarafından 25 bin hektarın üzerinde alan için halihazır harita alımı yapılmıştır.
• ÇATOM'larda yürütülen faaliyetler; sosyal programlar ve gelir getirici programlar olmak üzere iki başlık altında ele alınmıştır.
• GAP idaresi Başkanlığı ile UNDP işbirliği ile yürüttüğü çalışmalar sonunda, sürdürülebilir kalkınmaya ilişkin 28 münferit projeyi kapsayan
"GAP Bölgesi'nde Entegre Bölgesel Kalkınmanın Güçlendirilmesi ve Sosyo-Ekonomik Eşitsizliklerin Azaltılması" Proje paketine 5 yıllık bir dönem için 4.2 milyon ABD doları sağlanmasına ilişkin mutabakat zaptı 18 Mart 1997 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
• GAP idaresi tarafından
"Şanlıurfa-Harran Ovaları Tarlaiçi Geliştirme Hizmetleri" ve "GAP Kentsel Planlama ve Sanitasyon" projeleri ile ilgili proje hazırlık çalışmaları, Dünya Bankası ile birlikte 1996 yılı içinde başlamıştır.
• Avrupa Birliği fonlarından yararlanmak amacıyla GAP idaresi tarafından hazırlanan çeşitli proje teklif paketleri Avrupa Birliği'ne iletilmiştir.
• Alman KfW ve GTZ kuruluşları vasıtasıyla, Alman teknik ve mali yardım çerçevesinde ele alınmak üzere birtakım projelerin geliştirilmesine ilişkin çalışmalar 1996 yılı içinde başlamıştır.
• Bölge ikliminin erkenciliğe yatkın olması nedeniyle, üreticilerin teşvik edilmesi ve sebze tarımının yaygınlaştırılması amacıyla Şanlıurfa-Harran Ovalarında Şanlıurfa Valiliği ile ortak bir çalışmaya girilmiştir. Çalışma kapsamında ovada belirlenen sebze tarımına yatkın yedi çiftçiye, örnek yüksek tünel kurulmuştur.
GAP İDARESİ BAŞKANLIĞI'NIN MARDİN İLİ'NDE YÜRÜTTÜĞÜ PROJELER
a. GAP Bölgesi'nde Tarımsal Mekanizasyon ihtiyaçları Etüdü Projesi 2. Aşama Ortak Makine Kullanımı Pilot Uygulaması Projesi
b. Sulama Dışı Alanlarda Halkın Gelir Düzeyinin Artırılması Projesi
c. Mardin Serbest Bölge'de Halı Kilim Apre Tesisi Kurulması
d. GAP Bölgesi'ndeki Köy içme sularının yaygınlaştırılması İçin Öncelikle Mardin İli'nde Kullanılmak Üzere Ingersoll Rand Model T4W Mobil Sondaj Makinası ve Ekipmanı Alımı
TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU (TAEK)
• TAEK tarafından uzun bir süreden beri hazırlanmakta olan TAEK Web sayfaları, 1996 yılı Eylül ayında internette yer almıştır. Böylelikle TAEK ve bağlı kuruluşları ile ilgili kısa bilgilere dünyanın her yerinden erişilmesi mümkün olmuştur.
• TAEK'in endüstriye yönelik hizmetler çerçevesinde, çeşitli sanayi kuruluşlarının talepleri üzerine, 28 ayrı
Tahribatsız Test uygulaması gerçekleştirilmiş, konu ile ilgili olarak bu kuruluşlara gerekli eğitim verilmiştir.
• TEAŞ'ın nükleer santral ihalesi ilgili çalışmalarında, TAEK lisanlama ve kamuoyu bilgilendirilmesi konularındaki faaliyetlerine devam edilmiştir.
• Ülkemiz ve dünyadaki nükleer teknolojideki son gelişmelerin ve nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanılmasına yönelik yeniliklerin tartışıldığı iki ulusal kongre gerçekleştirilmiştir.
• TAEK Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi ile KKK-NBC Okulu ve Eğitim Merkez Komutanlığı arasında bir
Araştırma Projesi Sözleşmesi imzalanmıştır.
• Radyoaktif Maddelerin Güvenli Taşınması Yönetmeliği, TAEK Nükleer Güvenlik Danışma Komitesi'nin Kuruluş ve Çalışma Yöntemleri Yönetmeliği ve Nükleer Maddelerin Sayım ve Kontrolü Yönetmeliği çalışmaları tamamlanmıştır.
GÜNEY DOĞU ANADOLU PROJESİ
(GAP)
1. GİRİŞ
Güneydoğu Anadolu Projesi, süreci içerisinde yoğun olarak plan ve projelerin hazırlandığı bir dönemden, üretim ve uygulamaya başlanan yeni bir döneme geçilmiştir. Bölge insanının GAP'tan faydalanmaya başladığı bir dönem olarak 30 Haziran 1997 itibariyle, son bir yıllık süre anlamlı bir zaman dilimini ifade etmektedir.
Bu döneme damgasını vuran önemli gelişmeler aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
• Özel sektörün GAP Bölgesi'ne yönelik ilgisi yoğunlaşmıştır.
• Yabancı ülke ve kuruluşların süregelen ilgileri, Proje'ye somut katkıya dönüşmeye başlamıştır.
• GAP çerçevesindeki
sosyal uygulama projeleri
Bölge'de yaygınlaşma yönünde gelişme göstermiştir.
• Sulamalardan sağlanacak faydayı artırmaya dönük hazırlıklar hızlanmış ve tarımsal yayım ve eğitim faaliyetleri yoğunlaşmıştır.
Öte yandan bölgesel ve kentsel alt yapıya yönelik faaliyetlerdeki yoğunluk da devam etmiştir.
2. GAP MASTER PLANI ÇERÇEVESİNDE GERÇEKLEŞMELER VE 1997 YATIRIMLARI
1990-2005 döneminde GAP'ta ulaşılması gerekli temel göstergeler
GAP Master Planı'nda belirlenmiştir. Bu hedeflere ulaşabilmek için dönem boyunca gerekli kamu finansman ihtiyacı, 1997 yılı sabit fiyatlarıyla toplam 4 katrilyon 224 trilyon 800 milyar TL'dır (32 milyar ABD doları eşdeğeri).
GAP Master Planı hedeflerine göre yatırım ihtiyaçları sektörler itibariyle (trilyon TL olarak) aşağıda gösterilmektedir.
Tarım
1.278.7
Enerji
1.358.5
Madencilik
98.1
İmalat
188.1
Ulaştırma
935.3
Turizm
7.1
Konut
40.9
Eğitim
84.2
Sağlık
27.9
Diğerleri
205.4
Toplam
4.224.8
Proje için 1996 yılı sonuna kadar, 1997 yılı sabit fiyatlarıyla yaklaşık 1 katrilyon 674 milyar TL. (12,6 milyar ABD doları eşdeğeri) harcama yapılmıştır. Böylece GAP yatırımlarında nakdi gerçekleşme oranı yüzde 39.6'ya ulaşmıştır.
1996 yılı sonu itibariyle sektörel bazdaki nakdi gerçekleşme oranları ise şöyledir:
Tarım
% 9.4
Enerji
% 71.3
Madencilik
% 88.3
İmalat
% 40.3
Ulaşım
% 28.1
Turizm
% 23.3
Konut
% 30.3
Eğitim
% 41.9
Sağlık
% 77.6
Diğerleri
% 43.2
Toplam
% 39.6
1997 Bütçesi'nde GAP'a, ekonomik sektörlerde (tarım-madencilik-enerji-ulaştırma-turizm) 58 trilyon 773 milyar TL. ve sosyal sektörlerde de (konut, eğitim, sağlık, belediye altyapıları ve diğer kamu hizmetleri) 18 trilyon 35 milyar TL olmak üzere, toplam 76 trilyon 808 milyar TL’lik yatırım ödeneği tahsis edilmiştir.
3. ENERJİ ÜRETİMİNDE MEVCUT DURUM
Ülkemiz enterkonnekte sistemine giren elektrik enerjisi üretiminin büyük bir bölümünü sağlayan GAP kapsamındaki Karakaya ve Atatürk Barajlarında 15 Haziran 1997 tarihi itibariyle, başından itibaren gerçekleştirilen enerji üretimi aşağıdadır:
Karakaya 76 268 070 000 kilowat/saat
Atatürk 39 356 522 000 kilowat/saat
Toplam 115 624 592 000 kilowat/saat
Her iki barajdan sağlanan bu enerjinin mali üretim değeri; 7,8 milyar ABD dolarına eşdeğerdir.
Türkiye'nin toplam hidrolik enerji üretimi içinde, 1996 yılında GAP; 19.3 milyar kilowat/saat ile yüzde 48'lik bir paya sahiptir. Aynı dönemde Türkiye'nin (termik ve hidrolik) toplam enerji üretimi içinde GAP'ın payı ise yüzde 20 olmuştur.
Karakaya ve Atatürk Barajlarından sağlanan toplanı enerjinin, alternatif kaynaklar cinsinden ifade edilmesi durumunda ise bu üretim, yaklaşık 28 milyon ton fuel-oil veya 23 milyar metreküp doğalgaza eşdeğer olmaktadır.
GAP enerji projeleri kapasite bakımından ise, aşağıdaki durumda bulunmaktadır:
Tamamlanmış projeler : 4 200 MW (% 56)
İnşa halindekiler : 1 304 MW (% 17)
Projesi hazır ve
Programa girmiş olanlar : l 440 MW (% 19)
Diğerleri : 532 MW ( % 8)
4. TARIM SEKTÖRÜNDE MEVCUT DURUM
Bölgede 1997 yılı Haziran sonu itibariyle Fırat ve Dicle Havzaları'nda sulamaya açılan alan, 1 milyon 540 bin 800 dönüme ulaşmıştır.
Bölgede mevcut ve inşa halindeki sulama projeleri ile sulama alanları aşağıdaki gibidir.
İşletmede Olan Sulamalar
Sulama Alanı (Dönüm)
1. Hancağız
73300
2. Şanlıurfa Ovası
600 000
3. Hacıhıdır
20800
4. Derik-Dumluca
18600
5. Silvan 1. ve 2. Kısım
87900
6. Nusaybin
75000
7. Silopi Nerdüş
27400
8. Akçakale Yeraltı Suları
150 000
9. Ceylanpınar Yeraltı Suları
270 000
10. Devegeçidi
75000
11. Suruç Yeraltı Suları
70000
12. Çınar - Göksu
35800
13. Garzan -Kozluk
37000
Toplam
1 540 800
İnşa Halindeki Sulamalar
Sulama Alanı
(Dönüm)
1. Mardin-Ceylanpınar ve Şanlıurfa-Harran
İletim
4.760.000
Şebeke
1.350.000
2. Kralkızı-Dicle
İletim Şebeke
1.300.000 240.300
3. Batman Sol dahil
Şebeke
187.500
4. Batman Sağ dahil
Şebeke
186.000
5. Belkıs-Nizip
Şebeke
119.150
6. Adıyaman Çamgazi
Şebeke
74.300
7. Kayacık Ovası
Şebeke
147.400
8. Bozova-Merkez Pompaj
Şebeke
8.600
TOPLAM
İletim Şebeke
6.060.000 2.313.250
1997 ihale Programında olan sulamalar ile sulama alanları da aşağıdadır :
Sulamalar
Sulama Alanı
(dönüm)
1. Yaylak sulaması inşaatı, Şebeke
183.220
2. GAP Adıyaman Kahta Samsat Pompaj Birinci Kısım İnşaatı, Şebeke
20.000
3. Dicle-Kralkızı Cazibe İkinci Kısım İnşaatı + Kanal (84 km), Şebeke
184.310
4. Dicle-Kralkızı P3 Pompaj sulama inşaatı şebeke
313.790
5. Mardin Anakanal birinci kısım (60 + 000 -107 + 000) iletim
47 km
6. Mardin Anakanal ikinci kısım (107 + 000 -158 + 382) iletim
52 km
GAP sulama projelerinden yüzde 9'u bitmiş (1 milyon 540 bin 800 dönüm) yaklaşık yüzde 14'ü inşaat safhasına (2 milyon 315 bin 950 dönüm) getirilmiştir.
1996 yılında Türkiye'de üretilen pamuğun üçte biri GAP Bölgesi'nden elde edilmiştir. Şanlıurfa-Harran Ovalarında sulamaya açılan 400 bin dönüm alanın, yaklaşık 260 bin dönümünde pamuk ekimi yapılmıştır. Bu alandaki tarımsal üretimin sulama getirişi 1995 ve 1996 yılları itibariye aşağıda gösterilmektedir.
Şanlıurfa-Harran Ovası 1. kısım sulama alanının sulama getirisi
Gösterge
1995
1996
Üretim Değeri Toplamı
70.2 milyon $
77.8 milyon $
* Hektar Üretim Değeri
2.300 $
2.048 $
Katma Değer Toplamı
59 milyon $
69 milyon $
* Hektara Katma Değer
1.661 $
1.560$
Üretim/Kişi
2.832 $
2.514$
Üretim Yoğunluğu
% 45.2
% 111.7
*1 Hektar = 10 Dönüm
Bölgede sulama dışı alanlarda kalan halkın gelir düzeyinin yükseltilmesi için hazırlanan projeye, pilot olarak Mardin İli'nde başlanmıştır. Proje kapsamında; örnek antepfıstığı bahçeleri yaklaşık 400 dönüm alanda tesis edilmiş, örnek mantar yetiştiriciliği ve arıcılık faaliyetlerine de başlanmıştır. Ayrıca bölgenin su potansiyelinden azami olarak faydalanabilmek amacıyla tatlı su kültür balıkçılığı konusunda Savur İlçesi'nde sazan üretimi tesisi planlanmıştır.
GAP Bölgesi'nde Tarımsal Mekanizasyon İhtiyaçları Etüdü Projesi'nin 2. aşaması olan Ortak Makina Kullanımı Pilot Uygulama projesine başlanmıştır. Tarımsal Enerji ve Mekanizasyon Araştırma ve Eğitim Vakfı tarafından yürütülmekte olan proje, Şanlıurfa-Harran Ovalarında bir Sulama Birliği ile Mardin ili Derik ilçesinde bulunan Derik-Dumluca Sulama Birliği'nde yürütülmesi ve proje kapsamında sulama birliği bünyesinde oluşturulacak bir
"Ortak Makina Kullanımı" modeli ile çiftçilerin sahip olduğu tarım alet ve makinalarının ekonomik ve verimli kullanımı temin edilmesi kararlaştırılmıştır.
Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında
"Sulama Kanallarındaki Suyun Regülasyon ve Su Tasarrufu Sağlayan Sulama Metod ve Teknolojileri" konularında 1989 yılında başlatılan çalışmalar, fiziki tesislerin inşaasının tamamlanması ile son aşamasına gelmiştir. Bu aşamada karşılaştırmalı üstünlüğün tespit edilebilmesi için gerekli izleme ve değerlendirme sistemi oluşturmaktadır. Oluşturulacak sistemle, bölgede daha sonra tesis edilecek sulama şebekelerinde ışık tutacak verilerin alınması temin edilebilecektir.
GAP Bölgesi'ne uygun çeşitlerin tesbit edilmesi ve yetiştirme tekniklerinin belirlenmesi amacıyla
"Tarımsal Araştırma ve Geliştirme Proje Paketi" iki ayrı üniversite'nin ziraat fakülteleri ile yürütülmüştür. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi ile Harran Ovası Körüklü mevkiinde kurulan araştırma istasyonunda 1989 yılından beri devam eden çalışmalar, son aşamasına gelmiştir. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi ile yürütülen çalışmalar ise başlatılmış olup, araştırma istasyonu ile ilgili altyapı çalışmaları ve denemelerinin oluşturulmasına başlanmıştır.
Sulamanın başlamasıyla bölgeye giren ürünler ve çeşitlerin çiftçilere tanıtımı, yetiştirme teknikleri ve sulama yöntemleri konularında hem çiftçilere, hem de sulama birliklerinde görev yapan teknik personele çeşitli zaman aralıklarında eğitimler verilmiştir.
GAP İdaresi'nin koordine ettiği ilk eğitim, Harran Ovası I. Kısım sulama sahasında yer alan 69 köyde gerçekleştirilmiştir. Kampanya şeklinde yapılan eğitimde, sulama mevsimi öncesinde, çeşitlerin tanıtımı, ürünlere verilecek su miktarları, sulama sayıları ve zamanları konularında yoğun bilgi aktarımı yapılmıştır. Çalışma, Şanlıurfa Valiliği ile ortaklaşa yürütülmüştür.
Harran Ovası'nda yer alan sulama birliklerinin genel sekreterlerine Köy Hizmetleri Şanlıurfa Araştırma Enstitüsü'nün Koruklu Araştırma İstasyonu'nda, sulama planlaması ve su dağıtımı konularında bir haftalık pratik ve uygulamalı eğitim verilmiştir. Bu eğitimin başarılı olması ve bu konularda eğitim verilmesi ihtiyacının hissedilmesi üzerine, GAP genelinde faaliyet gösteren bütün sulama birlikleri genel sekreterleri ve işletme mühendisleri
"Sulama Mekanizasyonu" konularında, Söke Ziraat Teknik Lisesi ve Mekanizasyon Eğitim Merkezi Müdürlüğü'nde 2 hafta süreyle yatılı olarak eğitime tabi tutulmuştur.
GAP Bölgesi için bir hayvancılık modelinin ortaya konabilmesi amacıyla GAP İdaresi,
"Sözleşmeli Hayvancılık" çalışmalarına başlamıştır. Bu çalışma kapsamında; hayvan ırkının seçimi, ıslah edilmesi, yetiştirme teknikleri ve elde edilecek ürünlerinin mamul veya yarı mamul halde satılabilmesi için gerekecek organizasyonların belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma ile ilgili ön etüdler yürütülmüştür.
5. GAP SANAYİNİN GELİŞMESİ
Sulamaların başlaması ve tarımsal üretimde nisbi bir artışın sağlanması, Bölge'de sınai girişimciliğe yönelik ümit verici kıpırdanışlara yol açmıştır.
Güneydoğu Anadolu Projesi ile Bölge'nin
"Tarım ve Tarıma Dayalı imalat Sanayi" ürünleri bakımından bir
"ihracat merkezi" olarak gelişmesi öngörülmüştür. Bu çerçevede, gerçekleştirilecek yatırımlarla ortaya çıkacak potansiyelin, özellikle sanayi sektöründe etkin bir şekilde değerlendirilmesi ve özel sektör yatırımlarının, kalkınmaya ilk başından itibaren katılması büyük önem taşımıştır.
GAP Bölgesi'nin yatırımcılar için çekici hale getirilmesine yönelik faaliyetler 3 ana konu altında özetlenebilir:
a) Teşvikler
b) Özel sektör yatırımlarının özendirilmesi
c) Ekonomik ve sosyal politikaların mekân muhtevasını oluşturan, yer seçim kararlarını etkileyen
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve
Küçük Sanayi Sitelerinin (KSS) kurulması.
Bölgesel bazda sanayi altyapısını oluşturan OSB ve KSS'ler bakımından GAP Bölgesi'ndeki Haziran 1997 itibariyle son durum şöyledir:
Bölge'de halen tamamlanmış durumda bulunan ve faaliyet halindeki Gaziantep ve Mardin OSB'lerinin yanı sıra, toplam 1.588 hektarlık 9 OSB (Gaziantep II, Kilis, Nizip, Gaziantep III, Şanlıurfa, Siirt, Batman, Adıyaman, Diyarbakır) daha 1997 yatırım programında bulunmaktadır.
1965-1995 yılları arasında GAP Bölgesi'nde tamamlanan ve faaliyete geçmiş olan 5.408 işyeri kapasiteli 17 adet KSS mevcuttur. Bunlardan 6'sı Diyarbakır, 6'sı Gaziantep, 3'ü Şanlıurfa, biri Batman ve biri de Mardin'de bulunmaktadır. Mevcut 17 KSS'ye ilaveten Bölge'de 18 adet daha, 4.175 işyeri kapasiteli KSS projesi 1997 yatırım programındadır. Bunlardan 4'ü Gaziantep, 4'ii Mardin, 3'ü Şanlıurfa, biri Şırnak ve biri de Kilis illerinde bulunmaktadır.
Mevcut OSB ve KSS'lerin yanısıra Bölge'de faaliyet halinde bulunan
Mardin Serbest Bölgesi mevcuttur. Mardin Serbest Bölgesi, OSB içinde 516 bin metrekarelik bir açık alanda kurulmuş bulunmaktadır.
Henüz tamamlanmamış olmasına rağmen
Gaziantep III. OSB sanayi parselleri tamamen dolmuş olup, dördüncü bir OSB için talep yapılmış durumdadır. Aynı dunun, Şanlıurfa OSB için de sözkonusudur.
GAP ile meydana çıkmaya başlayan iş ve yatırım ortamına katılacak olan bölge içi ve bölge dışı potansiyel girişimcileri özendirmek ve bu girişimcilere ihtiyaç duyacakları bilgi ve danışmanlık hizmetlerini sağlamak üzere, GAP idaresi Başkanlığı tarafından yürütülen
"GAP Girişimci Destekleme ve Yönlendirme Merkezleri" (GAP-GİDEM) kurulması çalışmaları 1996 yılı ikinci yarısında tamamlanma aşamasına gelmiştir. Bu çalışma GAP İdaresi koordinatörlüğünde, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve Türkiye Kalkınma Bankası (TKB) ile Bölge İlleri Ticaret ve Sanayi Odaları işbirliği ile yürütülmüştür. İlk etapta Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin ve Şanlıurfa'da kurulacak olan GAP-GİDEM büroları ile ilgili tüm detay çalışmalar bitmiştir. Faaliyete geçecek bu merkezlerde,
yatırımcılara aşağıdaki hizmetlerin sunulması planlanmıştır:
- Uygun yatırım alanlarının araştırılması
- Pazar, finansman ve teknik konularda araştırmalar yapılarak danışmanlık hizmeti verilmesi
- İşgücü eğitimi ile ilgili danışmanlık hizmeti verilmesi
- Fizibilite etütleri hazırlanması
- Yatırım bankacılığı danışmanlığı yapılması
- Yerli ve yabancı yatırımcıların ortak arayışları ile ilgili danışmanlık hizmeti verilmesi
- Seminer ve eğitim programları düzenlenmesi
6. GAP’TA ALTYAPI ÇALIŞMALARI
Güneydoğu Anadolu Projesi ile sağlanacak olan sosyo-ekonomik kalkınma sürecinde; su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesine paralel olarak, diğer sektörlere ilişkin geliştirme projelerinin de aynı anlayışla gerçekleştirilmesi esas alınmıştır. Bölgesel kalkınma için belirlenen zamanlamada öncelikle hedeflenen, büyük şehirlerin içme ve kullanma suyu ihtiyaçlarının teminine yönelik acil tedbirlerin alınması, bunu takiben yeniden yapılanmaya dönük kentsel altyapı, sınai altyapı, seçilmiş ulaşım ağının güçlendirilmesi gibi stratejik önemdeki temel altyapı gelişmesinin tamamlanması olmuştur.
GAP İdaresi Başkanlığı'nın bu doğrultuda gerçekleştirdiği,
"GAP Bölgesel Ulaşım ve Altyapı Geliştirme" çalışması ile bölge için geniş bir proje stoğu oluşmuş oldu.
Bu çalışma ile, GAP'ın tarımsal ve sınai üretimde sağlayacağı artış ve bunun meydana getireceği ekonomik canlanma ile bölgesel gelişme sonucu ortaya çıkması beklenen yük ve yolcu talebi tahmin edilmiş, bu talebi karşılayacak ulaşım tür ve güzergâhları belirlenmiştir. Aynı çalışma, Bölge'de bir uluslararası havaalanı yapımını da öngörmüştür. GAP idaresi Başkanlığı'nca ABD'den temin edilen 720 bin ABD dolarlık hibe ile,
GAP Uluslararası Havalimanının Mühendislik Tasarımları ve Fizibilite çalışmaları 1995 yılı içinde tamamlanmış; hazırlanan proje, 1996 yılı Devlet Yatırım Programı'na, kredili olarak gerçekleştirilmek üzere girmiştir.
"GAP Bölgesel Ulaşım ve Altyapı Geliştirme'' çalışması ile ayrıca; gelişme potansiyeli yüksek 45 yerleşmeden başlayarak kent merkezlerinin karşılamada yetersiz kaldığı içmesuyu, kanalizasyon, arıtma, katı atık toplama, elektrik ve tele-iletişim ihtiyaçları dikkate alınarak 134 proje hazırlanmıştır. Bunlardan 30'u içmesuyu projesi, 29'u kanalizasyon, 9'u atıksu arıtma projesi, 4'U katı atık projesi, 17'si orta gerilim elektrik projesi ve 45'i de tele-iletişim projesidir.
GAP idaresi'nce yaptırılan
Gaziantep Katı Atık Kavramsal Projesi kapsamındaki Katı Atık Düzenli Depolama Sahası Proje ve inşaatı 1995 yılında tamamlanarak, saha, özel bir firma tarafından işletmeye açılmıştır.
GAP idaresi tarafından yaptırılan
Ceylanpınar, Kahta ve Akçakale kanalizasyon ve arıtma projelerinin uygulama projeleri yaptırılarak tesislerinin inşaatına başlanmıştır. Ceylanpınar kanalizasyon ve arıtma tesisi inşaatında gerçekleşme yüzde 93 seviyesinde olup, 1997 yılı içinde gerçekleşme yüzde 52, Akçakele kanalizasyon ve arıtma tesisi inşaatında ise gerçekleşme yüzde 75 seviyesinde bulunmaktadır.
Yine aynı kapsamda olmak üzere 20 yerleşmeye ait kanalizasyon ve arıtma tesisi etüt-proje ve mühendislik işleri de GAP idaresi tarafından, 1997 yılında başlamak üzere ihale edilmiştir.
Bu yerleşmeler:
Çelikhan, Besni (Adıyaman)
Kozluk, Sason, Beşiri (Batman)
Hani, Ergani, Çermik, Silvan, Kulp (Diyarbakır)
Araban, Yavuzeli (Gaziantep)
Nusaybin, Derik, Midyat (Mardin)
Kuralan, Gözpınar (Siirt)
Cizre (Şırnak)
Bozova, Siverek (Şanlıurfa)
Öte yandan GAP İdaresi'nin, nüfusu hızla artan il, ilçe ve beldelerin hayati öneme haiz
acil altyapı meselelerinin halli gayesiyle, belediyelerin talepleri doğrulusunda yaptığı ayni yardımların tutarı, 1997 Nisan ayı başı itibariyle 190 milyar TL'na ulaşmıştır.
İmar Planlama ve Halihazır Harita Alımı Çalışmaları:
Nisan 1997 tarihi itibariyle GAP Bölgesi dahilindeki 9 ilde toplam 174 belediye bulunmaktadır.
Bölge belediyelerinde imar planı ve harita konusunda büyük ölçüde bir mesele bulunmamaktadır. 174 belediyenin 132'sinin (yüzde 78) imar planı mevcuttur.
Bunlardan 30 adedi GAP İdaresi tarafından yaptırılmıştır. 1997 yılında 10 adet yerleşmenin imar plan çalışması devam ettirilmiştir. İdare tarafından ihale edilmiş bulunan bu yerleşmeler; Islahiye, Boğaziçi (Gaziantep), Eskiköy, İnlice (Adıyaman) Dikmen, Girmeli, Kılavuz ve Sümer (Mardin)'dir. Harran ve Karaköprü (Şanlıurfa) imar planları çalışmaları ise devam etmiştir.
Karaköprü (Şanlıurfa) imar planı çalışması, GAP İdaresi'nce yürütülen katılımcı imar planlaması uygulamasının ilk örneğini teşkil etmekte olup, 1/5000 ve 1/1000 ölçekli taslakların; halk, ilgili kuruluşlar ve sivil toplum örgütlerinin katıldıkları değişik toplantılarla tartışılması suretiyle gerçekleştirilmiş ve tamamlanma aşamasına yaklaşılmıştır.
GAP İdaresi'nce bir program dahilinde
Bölge yerleşmelerinin harita altyapısı tamamlanmaya çalışılmıştır. Haziran 97'ye kadar İdare tarafından 25 bin hektarın üzerinde, alan için halihazır
harita alımı yapılmıştır. Bölge belediyelerinin yüzde 76'sının halihazır haritası alınmıştır. 1996 yılı içinde Kılavuz (Mardin) ve Boğaziçi (Gaziantep), 1997 Ocak ayı içinde de Girmeli (Mardin), Dikmen (Mardin), Eskiköy (Adıyaman), İnlice (Adıyaman) ve Islahiye (Gaziantep) halihazır harita alımı işleri bitirilerek onaylanmıştır. Bunlara ilaveten 10 yerleşmeye ait halihazır harita alımı işi de, yine GAP İdaresi Başkanlığı'nca ihale edilip işe başlanmıştır.
7. SOSYAL AMAÇLI FAALİYETLER
a. Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM)
GAP Bölgesi'nde kadının statüsünün yükseltilmesi ve kalkınma sürecine entegre edilmesi amacıyla, kadına yönelik çok boyutlu eğitim hizmetlerinin verildiği çok amaçlı toplum merkezleri (ÇATOM) 1995 yılında UNICEF'in desteği ve GAP İdaresi-Şanlıurfa Valiliği işbirliğiyle Şanlıurfa'da kurulmaya başlanmıştır. Bu çerçevede Kasım 1995'te Şanlıurfa'nın bir gecekondu mahallesinde (Yakubiye Mahallesi) ve bir köyünde (Sağlık Köyü) olmak üzere 2 ÇATOM kurulmuştur. 1996 Kasım ayında ise, Mardin Valiliği'nin de desteğiyle 3 Mardin il merkezi (Merkez, Evren ve Ensar Mahalleleri) ve iki ilçesinde (Dargeçit ve Ömerli ilçeleri) olmak üzere 5 ÇATOM daha açılmıştır. Böylelikle Bölge'de 7 ÇATOM çalışır hale getirilmiştir. Zaman içinde ÇATOM'ların bütün Bölge illerine yaygınlaştırılması amaçlanmıştır.
ÇATOM'larda yürütülen faaliyetler; sosyal programlar ve gelir getirici programlar olmak üzere iki başlık altında ele alınmıştır.
Sosyal programlar başlığı altında, okuma-yazma kursları, sağlık eğitimi, anne eğitimi, ev ekonomisi ve beslenme eğitimi, biçki-dikiş-nakış vb. el sanatları kursları ve poliklinik hizmetleri verilmiş, ayrıca toplum içinde dayanışma hissini geliştirici
toplu sosyal faaliyetler yürütülmüştür.
Gelir getirici programlar başlığı altında ise, tarımsal yayım, halı ve kilim dokumacılığı ve Oltu taşı işlemeciliği gibi alanlarda beceri geliştirme kursları verilmiştir.
Mardin ili ÇATOM'ları Çalışma Neticeleri
Mardin ili ÇATOM'larda yürütülen sosyal programların ilk bölümü büyük ölçüde tamamlanmış, gelir getirici programların eğitim bölümünün ise 1997 Haziran ayı sonunda tamamlanması planlanmıştır.
Toplu sosyal faaliyet ve
ücretsiz sağlık taramaları olarak da, Dargeçit'te 300 okul çocuğu diş sağlığı taramasından geçirilmiş, yine Dargeçit İlçesi'nde ana-çocuk sağlığı taraması gerçekleştirilmiş ve bu taramadan 79 kadın ile 42 bebeğe ulaşılmış, verilen ilaç reçeteleri kaymakamlık tarafından karşılanmıştır. Bütün ÇATOM'larda kadınların katılımıyla 8 Mart Dünya Kadınlar Günü kutlamaları yapılmıştır. Dargeçit İlçesi'nde çiftçilerin isteği üzerine iki kez
toplu nikâh töreni düzenlenmiş, ilkinde Dargeçit ilçe merkezinden 89 çiftçinin, ikincisinde ise Dargeçit ilçe merkezinden ve köylerinden 204 çiftçinin resmi nikâhı kıyılmıştır.
Gelir getirici programlar başlığı altında ise
oltu taşı işlemeciliği ve
Karabağ kilimi dokumacılığı alanında beceri geliştirme kursları yapılmıştır. Bu ürünler için Erzurumlu bir girişimci tarafından satın alma garantisi sağlanmıştır.
Burada sayılan gelir getirici programlara ek olarak,
biçki-dikiş kursu da gelir ve istihdam için bir imkân oluşturmuştur. Meselâ Mardin'de biçki-dikiş kursu alan 4 kadın, tekstil sanayinde istihdam edilebilmiştir.
Şanlıurfa İli ÇATOM'ları Çalışma Neticeleri
Şanlıurfa ÇATOM'larda gelir getirici programlar uygulanmayıp, sosyal programlar üzerinde durulmuştur.
Şanlıurfa ÇATOM'larda da poliklinik hizmetleri verilmiş ve toplu sosyal faaliyetler düzenlenmiştir. Dünya kadınlar gününün kutlanması, Sağlık Köyü'nde 56 çiftçinin toplu nikah töreninin yapılması, toplu kültürel faaliyetlere katılım, bu tür faaliyetlere örnek olarak sayılabilir.
Şanlıurfa ÇATOM'larda gerçekleştirilen önemli bir gelişme de, katılımcı kadınların ÇATOM'ların yönetimine ve işlerin izlenmesine doğrudan katılımlarının sağlanmasıdır. Katılımcı kadınlar kendi aralarında her bir ÇATOM'da 3'er kişiyi uzlaşma içinde yerel yönetim komitesi olarak seçmiştir. Yerel komite aktif biçimde çalışmış, katılımcılar istedikleri an yine uzlaşma yoluyla komite üyelerini değiştirebilmişlerdir. Bu yolla kadınlar yönetim becerilerini geliştirmişlerdir. Bu uygulamanın başarısı gelişmenin sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır.
ÇATOM'Iar için Sonuç Değerlendirmesi
ÇATOM'larda yürütülen faaliyetlerin neticelerini sadece kaç kişinin eğitimden yararlandığı veya kaç kişinin ne kadar gelir elde ettiği gibi ölçütlerle değerlendirmemek gerekmektedir. Burada kadınların bir arada bulunması, etkileşime girmesi ve gerek katılımcılar, gerekse eğitimciler arasındaki kültürel alışveriş, hem kadınların dünyalarının genişlemesine, yeniden sosyalleşmesine, olumlu davranış değişikliklerine, hem de farklı bir ortamda eğiticilerle farklı bir ilişki türüyle devlet ile toplum arasında barışık ilişkilerin gelişmesine yol açmıştır. Ayrıca,
toplu faaliyetler ve etkileşim, toplumsal kalkınma için elzem olan dayanışma mekanizmalarının gelişmesine yol açmıştır. Bu tür değişmeler sayılarla ölçülemeyen niteliksel gelişmelerdir. Ancak bu niteliksel gelişmeler niceliksel gelişmelere de zemin hazırlamaktadır.
b. Katılımcı Yeniden Yerleşim Planlaması Çalışmaları
Birecik Baraj Gölü'nden etkilenecek 48 yerleşmenin yeniden yerleşme planlaması için bir çalışma, GAP idaresi Başkanlığı'nca başlatılmıştır. Bu çalışmanın en önemli hedeflerinden birisi Bölge'de ilk kez uygulanmakta olan bir girişimle baraj inşaatından etkilenecek halkın, ilgili resmi kuruluşlar ve sivil toplum örgütlerinin birlikte projeye katılımını sağlamak olmuştur.
Sözkonusu proje ile Baraj gölü altında kalacak 48 yerleşmedeki nüfusun; yeniden yerleştirilmesi ve sonrasındaki hayatları ile ilgili yol gösterici faaliyetlere esas olmak üzere bir sosyolojik araştırma yapılması ve gelecekteki hayatlarına ilişkin olarak iş imkânlarının temini ve iktisadi yatırımları konularında rehberlik hizmetlerinin temin edilmesi hedeflenmiştir.
Bu kapsamda tüm ilgililerin ve halkın katıldığı ilk toplantı Haziran 1996'da Halfeti'de yapılmıştır. İkinci toplantının da tekrarlanması için çalışmalar yürütülmüştür.
8. ULUSLARARASI KURULUŞLARLA BİRLİKTE HAZIRLANAN PROJELER
a. BM Kalkınma Programı (UNDP) ile ortaklaşa "GAP Bölgesinde Entegre Bölgesel Kalkınmanın Güçlendirilmesi ve Sosyo-ekonomik Eşitsizliklerin Azaltılması" Projesi
GAP İdaresi Başkanlığı ile UNDP işbirliği ile yürüttüğü çalışmalar sonunda, sürdürülebilir kalkınmaya ilişkin 28 münferit projeyi kapsayan
"GAP Bölgesi'nde Entegre Bölgesel Kalkınmanın Güçlendirilmesi ve Sosyo-ekonomik Eşitsizliklerin Azaltılması" proje paketine 5 yıllık bir dönem için 4,2 milyon ABD doları sağlanmasına ilişkin mutabakat zaptı, 18 Mart 1997 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Proje; cinsiyet, eğitim, sağlık, konut, kentsel yönetim, çevre ve halk katılımı alanlarında GAP açısından uygun pilot ölçekli projeler ile kalkınmanın insan boyutu üzerinde odaklasan alt projelerden oluşmaktadır.
Sözkonusu 28 projeden aşağıda belirtilen öncelikli olanlarla ilgili hazırlıkların büyük bir kısmı tamamlanmış ve uygulama aşamasına gelinmiştir:
- Bölgede GAP-GİDEM Merkezleri kurulmasının desteklenmesi,
- Diyarbakır kenti için bir eko-kent planlama modelinin oluşturulması,
-Birecik Barajı'ndan etkilenecek nüfusun yeniden yerleşimi, istihdamı, ekonomik yatırımları için planlama çalışması,
-Diyarbakır'da kırsal alandaki kadınlar için gelir getirici faaliyetler kapsamında "Cevizli Sucuk Üretimi ve Pazarlama imkânları".
b. Dünya Bankası ile Birlikte Hazırlanan Projeler
GAP İdaresi tarafından
"Şanlıurfa-Harran Ovalan Tarlaiçi Geliştirme Hizmetleri" ve
"GAP Kentsel Planlama ve Sanitasyon" projeleri ile ilgili proje hazırlık çalışmaları Dünya Bankası ile birlikte 1996 yılı içinde başlamıştır.
- Şanlıurfa-Harran Ovaları Tarla-içi Geliştirme Hizmetleri Projesi: Mali boyutu yaklaşık 100 milyon ABD doları olarak tahmin edilen bu projenin Dünya Bankası tarafından 60 milyon dolarlık bölümünün finansmanı
"Proje Hazırlık Çalışmaları" için ihale hazırlıkları GAP İdaresi tarafından tamamlanmış ve firma önseçim ihale çağrısı yapılmıştır.
- GAP Kentsel Planlama ve Sanitasyon Projesi:
GAP Bölgesi'ndeki 4 yerleşme birimini kapsayan bu proje ile; Mardin, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Siverek'te Katı Atık Yöntemi, Kentsel Atık Su Arıtma, Dezenfeksiyon ve Kentsel Planlama gibi çevresel öneme sahip konuların projelendirilmesi ve finansmanı için teknik yardım sağlanması amaçlanmıştır.
Toplam maliyeti 28.5 milyon dolar olarak tahmin edilen ve 19.5 milyon dolarlık bölümünün Dünya Bankası tarafından finanse edilmesi düşünülen bu projenin hazırlıklarının ikinci aşaması için Dünya Bankası'nın Japon Hükümeti'nden temin etmeyi planladığı 391 bin 500 ABD doları tutarındaki hibe, Japon Hükümeti tarafından onaylanmış ve Hibe Anlaşması'nın hazırlıkları tamamlanma aşamasına getirilmiştir.
c. Avrupa Birliği (AB)
Avrupa Birliği fonlarından yararlanmak amacıyla GAP idaresi tarafından hazırlanan çeşitli proje teklif paketleri Avrupa Birliği'ne iletilmiştir.
En son olarak Aralık 1996'da 6 projeden oluşan bir teklif paketi hazırlanarak Avrupa Birliği'ne iletilmiştir. Bu pakette yer alan
"GAP Sürdürülebilir Kentsel Gelişme Projesi" kapsamında GAP İdaresi'nin planlama ve proje hazırlama kapasitesinin güçlendirilmesi amacıyla kurulması teklif edilen Proje Hazırlama Birimi konusunda Dünya Bankası'nın katkısı da gündeme getirilmiştir.
Bu kapsamda, bölgesel manada girişimciyi desteklemek, sulama konularında çiftçi eğitim, tarımsal üretim ve hayvancılığın geliştirilmesi konularında teşvik sağlanması amaçlanmıştır.
d. Alman Mali Protokolü
Alman KfW ve GTZ kuruluşları vasıtasıyla, Alman teknik ve mali yardım çerçevesinde ele alınmak üzere aşağıdaki projelerin geliştirilmesine ilişkin çalışmalar 1996 yılı içinde başlamıştır:
- Diyarbakır Atıksu Arıtma Tesisi Projesi:
Diyarbakır Kentsel Gelişme projeleri kapsamında yer alan bu projenin Alman Teknik Yardımından yararlanması hususunun öncelikle ele alınması ile KfW tarafından hibe finans sağlanmış ve Maibach Partner ve firması, KfW tarafından projenin fizibilitesini yapmakla görevlendirmiştir.
- Çiftçiler İçin Entegre Destek Sistemleri Projesi:
Bu proje, Harran Ovası'nda çiftçilere sürdürülebilir bir tarımsal üretimi için gerekli altyapı, eğitim ve yayım hizmetlerinin teminini öngörmektedir.
Bu kapsamda Alman GTZ kuruluşunun hibe finansmanının, proje oluşturmak ve eğitim ile ekipman temininde kullanılması kararlaştırılmıştır.
9. SULAMA DIŞI ALANLARDA HALKIN GELİR DÜZEYİNİN ARTIRILMASI PROJESİ BÜTÇE KALEMİNDEN ÖRNEK YÜKSEK TÜNEL ÇALIŞMALARI
Bölge ikliminin erkenciliğe yatkın olması nedeniyle, üreticilerin teşvik edilmesi ve sebze tarımının yaygınlaştırılması amacıyla Şanlıurfa-Harran Ovalarında, Şanlıurfa Valiliği ile ortak bir çalışmaya girilmiştir. Çalışma kapsamında ovada belirlenen sebze tarımına yatkın yedi çiftçiye, örnek yüksek tünel kurulmuştur.
Tünellerin amacı fide yetiştiriciliği ve turfanda üretimin yaygınlaştırılması olmuştur. Kapalı ve kontrollü bir ortamda fidelerin yetiştirilmesi hedeflenen çalışmada kullanılacak olan çeşitler, GAP idaresi Başkanlığı'nca Şanlıurfa Koruklu'da Ç.Ü. Ziraat Fakültesi'ne yaptırılan Tarımsal Araştırma ve Geliştirme Projesi çıktılarından elde edilen neticelere göre belirlenmiş ve Başkanlıkça çiftçilere dağıtılmıştır.
Tünellerin teknik ayrıntıları ile ilgili proje, Başkanlıkça Şanlıurfa'da bir imalatçıya verilerek, kısa sürede imalatı sağlanmıştır, imalat masrafları, Şanlıurfa Valiliği'nce karşılanmıştır.
10. GAP İDARESİ BAŞKALIĞININ MARDİN İLİNDE YÜRÜTTÜĞÜ PROJELER
a. GAP Bölgesi'nde Tarımsal Mekanizasyon ihtiyaçları Etüdü Projesi 2. Aşama Ortak Makina Kullanımı Pilot Uygulaması Projesi:
TEMAV tarafından 6 Şubat 1997 tarihinde başlatılan proje, Şanlıurfa-Harran Ovalarından bir Sulama Birliği ile Mardin İli Derik İlçesi'nde bulunan Derik-Dumluca Sulama Birliği'nde yürütülmüştür. Proje kapsamında Sulama Birliği bünyesinde oluşturulan bir
"Ortak Makina Kullanımı" modeli ile çiftçilerin sahip olduğu tarım alet ve makinalarının ekonomik kullanımı temin edilmiştir.
Şanlıurfa-Harran Ovalarında yer alan 11 Sulama Birliği’nden, proje kapsamında çalışılacak olan Birliğin tesbit edilmesi ve hem Ova, hem de Derik ile ilgili tarımsal verilerin toplanması gayesiyle anket çalışmaları da yapılmıştır.
b. Sulama Dışı Alanlarda Halkın Gelir Düzeyinin Artırılması Projesi:
Bu proje kapsamında ana başlıklarıyla şu çalışmalar yapılmıştır:
- Antepfıstığı örnek bahçelerinin kurulması çalışmaları,
- Yabani ağaçların aşılanması,
- Örnek mantar yetiştiriciliği,
- Arıcılık,
- Su ürünleri projesi.
c. Mardin Serbest Bölge'de Halı Kilim Apre Tesisi Kurulması:
Apre tesisinin kuruluş amacı, Bölge'de halı ve kilim dokumacılığını geliştirerek istihdamı, özellikle kadın istihdamını ve halkın gelir düzeyini artırmak olmuştur. Proje, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Mardin Valiliği ve Sümer Halıcılık El Sanatları Sanayi ve Ticaret A.Ş. işbirliğiyle yürütülmüştür. İşbirliğinin kapsam ve kuralları bu üç kuruluş arasında imzalanan bir protokolle belirlenmiştir.
d. GAP Bölgesi'ndeki Köy İçmesularının yaygınlaştırılması için Öncelikle Mardin ili'nde Kullanılmak üzere İngersoll Rand Model T4W Mobil Sondaj Makinası ve Ekipmanı Alımı:
İller Bankası Genel Müdürlüğü'nce ihalesi yapılarak alımına karar verilen bu makina ve 84 parça ekipmanın alımı için gerekli işlemlerin yapılması hususunda 9 Mayıs 1997 tarihinde İller Bankası'ndan talepte bulunulmuştur.
Alınacak sondaj makinası GAP Bölgesi'ndeki köy İçmesularının yaygınlaştırılması için ilk olarak Mardin İli'nde çalıştırılması planlanmıştır.
e. Diğer Çalışmalar: Bu çalışmaların haricinde Mardin ilinde yeni sulama metod ve teknolojilerinin tanıtılması ve demonstrasyonların kurulması ile fidanlık projesi de uygulamaya konulmuştur.
11. GAP İDARESİ’NİN TANITIM ÇALIŞMALARI
Güneydoğu Anadolu Projesi dev boyutlu fiziki tesislerinin yanısıra, entegre yapısı, sürdürülebilir kalkınma felsefesi ve insana dönük hedefi ile ülkemizde ve uluslararası platformlarda büyük ilgi uyandıran bir projedir. Bu büyük ilgi özellikle son yıllarda uluslararası kuruluşların GAP'a destek ve projelerde işbirliği şeklinde kendini göstermiştir. Bu bağlamda
GAP İdaresi'nin dış tanıtım faaliyetlerine özel bir önem ve ağırlık verilmiştir. Öte yandan Proje'nin ülkemiz insanına ve özellikle bu yöreye yatırım yapmak isteyen yerli ve yabancı iş çevrelerine yönelik tanıtımına da ağırlık verilmiştir.
Bu doğrultuda GAP İdaresi'nce faaliyetler gerçekleştirilmiş ve Bölge'yi belli başlı konukların ziyareti sağlanmıştır.