Edep Ya HÛ...

hakkin Ve Hakİkatin Yolunda Gİdenlerden..

Ümmetİn Fesada DÜŞtÜĞÜ Bu GÜnlerde SÜnnet-İ Senİyyeyİ YaŞayan Ve YaŞatan Kullar Olmak Ümİdİyle Rabbİm (cc) Razi Olsun...


.

Edep illa Edep!

Ey insanoğlu! Allah'ı sevmek, Allah'a gitmek istiyorsan,

maddi ve mânevi her işinde edeb ile gir, irfan ile çıkmaya çalış.


- Beni Rabbim edeblendirdi. Ve ne güzel edebledi.

- Âdemoğlunun edebden nasibi yoksa, insan değildir.

- Edeble süslenmeyen akıl, silâhsız kahramandır.

- Edeb: Aklın dıştan görünüşüdür.

- Edeb: Eline, diline ve beline sahip olmaktır.

- Edeblerin anası, az konuşmaktır.

- Edeb olmadıkça asalet düzelmez.

- Edeb, şeytanı öldüren bir silahtır.

- Edeb, en hayırlı sanattır. Hakk'a giden yolun azığıdır.

- Edeb, olgunlaşmanın ilk şartıdır.

- Edebi terk eden, ârif değildir.

- Edebden mahrum olanlar, Hak dergâhından kovulurlar.

- Edebi olmayanın güvenilir ilmi yoktur.

- Hakikatten maksat, ancak edebdir.

- Hakiki edeb, nefsi terketmektir.

- Ayıplarınızı edeble örtünüz.

- Hakiki güzellik, ilim ve edeb güzelliğidir.

- insanın ziyneti, edebin tamamıdır.

- Evlâdına edeb öğretmeyen, düşmanlarını sevindirir.

- Ruhen yükselmek, ancak edeble mümkündür.

- Akıllı, edebi edebsizden öğrenir.

- ilim şerefi ve edeble Âdem, melekten üstün oldu.

- şeytan Allah'ın huzurundan, edebi terkettiği için kovulmuştur.

- Edeb dışı hareketler, feyzi keser. Ve sahibini sultanın gönlünden uzaklaştırır.

- Sohbet bir cesettir. Edeb ise, o cesedin ruhudur.

- imanın hakikatine ermek için, yakîn bilgi; yakîn için, ihlâslı amel; ihlâslı amel
için, farzları edâ; farzları eda için, sünneti tatbik; sünneti tatbik etmek için de,
edebi korumak lâzımdır.

- Edeb; insanı her türlü hatadan koruyan bilgi ve prensiplere sahip olmaktır.

- Her şey çoğaldıkça ucuzlar. Fakat edeb çoğaldıkça, değeri artar.

- Edeb, kendisinden yükseğini çok görmemek, kendisinden aşağısını da hor görmemektir.

- üstadının edebi ile edeblenmeyen, sünnet ve hadisle edeblenemez. Sünnet ve hadisle edeblenemeyen de âyet ve Kuran'la edeblenemez.

- Edeb güzelliği, kişiyi nesebe muhtaç etmez.

- Edeb, insanı utanılacak şeylerden koruyan melektir.

- Edeb, Rasûlullahın sünnetine uygun hareket etmektir.

- Edebden daha üstün şeref yoktur.

- Edeb kaidelerinin en alt derecesi, bir kimsenin, cehaletini sezdiği yerde durup, onu gidermesidir.

- ilim elde etmek isteyen, edebli olsun.

- iyi amel sahibi olmak isteyen, edebli bir şekilde ilim sahibi olmaya baksın.

- Muhabbet ehli, sevgi işinde iyi niyete sahip oldukça, edebleri artmaya başlar.

- Edeb, nefsi gerektiği şekilde terbiye etmek ve güzel ahlâk ile süslemektir.

- Edeb, insanın mutlak bir fazilet kaynağıdır.

- Cennetteki makamlara, amel ve edeble ulaşılır.

- Edebin dostları: Hayâ, Samimiyet, Teslimiyet, Muhabbet, Niyet, itaat, Gayret, Sohbet ve Hizmettir

Tşkler

edep ne güzeldir.bal gibidir heyt bea berraksu kardeş yine güzel bir eserini okumuş bulunuyorum .inş devamı gelsin.

bizim okulda prof. hocamız da hep şunu söylerdi..
bi adamda yoksa edeple hayya okusa alim olsa yine merkeptir yine merkep derdi...

teşekkürler.

Edep...











EDEP

Terbiye manasında da kullanılan edebin en genel manası söz ya da davranışların adaba uygun şekilde kontrol altında tutulmasıdır. Bu anlamda alimin yanında susmak ilim talep edenin yanında bildiğin kadarıyla konuşmak edeptir. Evet oturmadan kalkmaya gülmeden ağlamaya kadar tüm davranışların yerli yerinde yapılmasına denir edep.
İslam dini müspet ilimlere teşvik ettiği gibi ruhun terbiyesini de ihmal edilmemesini tavsiye etmiştir. Bunun içindir ki her medresenin yanına ruhu terbiye için mutlaka bir tekke yapılmıştır. İnsanı Kâmil olma yollarını öğreten tekkelerin daha giriş kısmına edep ya hu yazısı konulmuş böylece olgun kişi olmanın ilk basamağının edebi ahlak haline getirmek olduğu vurgulanmıştır.
Edebin ilk muallimleri anne ve babadır. Çocuk onlardan aldığı edeple topluma karışır sonra okul ve toplum menfi yada müspet etkileri ile şekillenir. Unutulmamalıdır ki iyi bir aile terbiyesinden geçmiş insan topluma rağmen hal ve davranışlarını kontrol altında tutabilir.
İslam alimleri edebin olmadığı yerde iman ve ilimden bahsedilemeyeceğini ısrarla vurgulamışlardır. Evet hem dini öğrenmenin hem de ilmi öğrenmenin ilk basamağı edeptir.

İlim meclisine uğradım kıldım talep
İlim en gerideymiş illa illa edep

***

Edeptir kişinin daim libası
Edepsiz insan üryana benzer

***

Edep ehli ilimden hali olmaz
Edepsiz ilim okuyan alim olmaz

























ADAM OMLAK

Saat gece yarısını çoktan geçmişti. Hızlı adımlarla yürüyor bir şeye canı sıkıldığı nefes alışından belli oluyordu. Biraz duraksadı ve yıllar öncesini hatırladı. O zaman oğlu daha 14 yaşında idi. İyi bir eğitim alması için elinden gelen gayreti göstermesine rağmen oğlunun tavırlarını hiç beğenmiyordu. Hatta bir gün “ oğlum sen adam olmazsın “ demişti. İşte aradan yıllar geçmiş oğlu da vali olmuştu. Nasıl oldu ise oğluna bu haber gece gelmiş o da apar topar babasını huzuruna getirtmiş ve “ Baba bak sen adam olamazsın dedin ama ben vali oldum” demişti. Yaşlı adam da : “ Oğlum vali olmuşsun ama adam olamamışsın, eğer adam olsaydın yaşlı bir adamı gece yarısı rahatsız etmeyecek kadar düşünceli , babanı ayağına getirtmeyecek kadar edepli ve makamın büyüdükçe daha da mütevazileşecek kadar da olgun olurdun” diyerek hışımla kapıyı çarpmış kendine ancak sokağın ortasına gelebilmişti.
Üzgündü söz ve davranışlarında ölçülü bir evlat yetiştirememekten. Oysa ne kadar isterdi hem iyi bir eğitim almış hem de edebiyle herkese örnek olacak bir evlat yetiştirmeyi. Ne yapalım dedi ALLAH edep versin.

























GÜZEL DİNLEME

Nasihat dinin kendisidir ifadesiyle Peygamberimiz (SAV) bize dinin anlaşılması konusunda en önemli ölçülerden birini koymuştur. Ancak burada önemli olan kulun samimiyet ve iştiyakla Allah’ı bilmeye azmetmesidir. Zira öyle dinleyenler vardır ki Rasulüllah’ın getirdiği hakikatlere olabildiğince duyarsızlardır. Bunlar rahmetten istifade edemezler yine öyle nasihat dinleyenler vardır ki dinler, anlar ancak anladığını yaşama gayretinde olmaz. Oysa Allah niyetine göre ona kolaylık yolunu da gösterecektir. Ancak bunlar da tam manasıyla istifadeli olamazlar. Bir de dinleyip, anlayıp, bütün samimiyetleriyle öğrendiği hakikatları yaşama gayretinde olanlar vardır ki işte Allah’ın hoşnut olduğu kullar bunlardır.
Evet insan ahrete ait mevzuları dinlerken mutlaka iştiyaklı olmalı ve bu konuda gösterdiği hassasiyetin hem ALLAH ‘a karşı saygının ifadesi hem de cenneti kazanmanın yegane çaresi olduğunu aklından çıkarmamalıdır.















İNSAN OLMAK

Tayinini çıktığını öğreneli bir hafta olmuştu. İlk valilik denemesi olan şehrinden ayrılma düşüncesi hüzün veriyordu. Eşyaları kamyona yükleyen işçileri seyrederken birden dört yıl öncesini hatırladı. Kendinden önceki vali de bu lojmanda oturmuştu ve onunla bu evden taşınırken tanışmışlardı. El sıkışmaları bile ne kadar zor olmuştu. Evin içinde bir sürü insan onu uğurlamaya gelmişti , hatta ağlayanlar bile vardı. Oysa şimdi kendisi taşınıyordu ve eşi ve çocuklarından başka kimse yoktu. O bu düşünceler içinde iken kendinden önceki valinin de çok hürmet gösterdiği yaşlı istiklal savaşı gazisinin sesiyle irkildi. “Evlat” dedi , “nedir bu halin ? “ ,”buradan ayrılmak biraz hüzün verdi” dedi vali. Hüznünün gerçek sebebini söylemediğini yaşlı gazi de anlamıştı. “Söyle evlat söyle senin bir şeye canın sıkılmış “ dedi yaşlı gazi. Vali artık dayanamadı ve “dört yıldır buradayım bir sürü insanla tanıştım daha düne kadar etrafımda olan insanlardan şimdi hiç biri yok . oysa benden önceki vali taşınırken kalabalıktan evin içine girememiştim “dedi. Yaşlı gazi ibretli bir gülümseme ile ;
- Bak evlat okumuşsun güzel mevkiler edinmişsin ama insanlara hep yukarıdan bakarsan , yanına gelene gülümsemezsen büyüğünü küçüğünü tanımazsan böyle olur. Valide olsan , padişah da olsan önce insan olmayı öğrenmelisin dedi.
Vali oldukça sarsılmıştı. Yaşlı gazi açık konuşmuştu. Yerinden kalktı yaşlı gazinin elinden öptü ve ikazından dolayı teşekkür etti. Sonra zorlada olsa gülümseyerek “vali olmanın her şey olmadığını anladım. Bundan sonra insanların yanında hareketlerime daha dikkat edeceğim “dedi. İyi bir insan olursan insanlar arasında sevilirsin dedi yaşı adam ve aheste adımlarla oradan ayrıldı.


RAHMETTEN İSTİFADE EDEBİLMEK

İnsan hadiselerin sebep ve sonuçlarından dersler çıkarabilecek şuurlu bir varlık olarak yaratılmıştır. Bu şuur sayesinde insan geçmiş zamana ait bütün olayların kahramanlarının akıbetlerine bakıp gelecekte hem kendinin hem de dostlarının sonunun ne olacağını kestirebilir. Evet insan fanidir hatta bütün varlık fanidir. Ancak beşer bu dünyada geçici olmasına rağmen ahrette ebedi kalacaktır. Bu müjdeyi bize veren başta Kâinatın Efendisi sonra ondan aldıkları nurla bizleri aydınlatan mürşitlerdir. Madem dünya fanidir ve madem ebedi bir alem vardır ki bu alemde ya cennet yada cehennem kalınacak yer olacaktır. Öyle ise insanın en büyük derdi baki kalacağı mekanın cennet olmasını sağlama olmalıdır. Öyle ise insan mutlaka dini mevzuları öğrenmeye iştiyaklı olmalıdır. Kul dine ait her hangi bir mevzuyu dinlerken :

1-) Konuyu anlamak için iştiyaklı olmalıdır. Şeytanın gaflet vermesini izin vermemelidir. Evet insan kalbini , ruhunu aklını nasihate açmalı her şeyiyle istifade etme niyetinde olmalı. Çünkü ALLAH insanları niyetlerine göre sevk eder. Zaten Hz. Muhammed’i (sav) dinleyerek sıddıkiyet mertebesinde yükselen Hz. Ebubekir ile cahillerin en büyüğü Ebu Cehil ‘in arasında ki farkın sebebi bu dinleme keyfiyeti değil midir?

2-) Sohbette kibir , riya suizan gibi sözler geçtiğinde mi’min hemen bu sözü alıp nefsine sormalı acaba bende böyle bir şey var mı ? Ve her an bu muhasebe içerisinde olmalı .

3-) Sohbette sahabelerin yahut kâmil bir müslümanın hayatından bahsedildiğinde mü’min hemen kendi nefsine sormalı acaba onun yerinde olsaydım aynı davranışı gösterebilir miydim ?

Evet kul yukarıdaki hususlara mutlaka dikkat etmeli ve kendisini doğru yola iletmesi için ALLAH ‘ a yalvarmalıdır.
Bir Edep Anlayışı

Efendimiz (sav), kendisine karşı ayağa kalkılmasını istememesine ve “Acemlerin büyüklerine ayağa kalktığı gibi ayağa kalkmayın” buyurmasına rağmen, Ashâb-ı Kiram kendisine karşı hürmette kusur etmiyor ve ayağa kalkıyorlardı. Biz de Mevlid-i Nebevî okunurken, “Doğdu ol sâatte ol Sultân-ı Dîn” denildiğinde “hoş geldiniz” ma’nâsına ayağa kalkıyor ve kendilerine karşı hürmet ve ta’zimlerimizi arzetmeye çalışıyoruz. Evet, bu bir edep anlayışı ve edep göstergesidir. Dolayısıyla, ihmal edilmemeli ve mutlaka yerine getirilmelidir.
















SÖZÜN SAHİBİ

Hayatta başarılı olmak veya bazı hatalara düşmemek için insan mutlaka kendine yapılan ihtarlara dikkat etmelidir. Evet insan yaşlı yada genç kendisine bir şeyler anlatmak isteyen herkesin en azından fikrine saygı göstermek açısından onu dinlemeli ve önyargılı olmamalıdır. Ancak unutulmamalıdır ki nasihin kimliği ve yaşayışı tavsiyelerinin isabetli olup olmadığının en şaşmaz kanıtıdır. Nasihat alınacak kişilerinde bu ölçülere uyup uymadığı gözden geçirilmelidir. Mesela sigara kullanan bir doktorun sigara sağlığa zararlıdır demesi ne kadar etkili olabilir . Veya her işinden zararla çıkan bir tüccarın ticari direktifleri ne kadar isabetli olabilir. Evet nasihat konusunda ki seçici bakış sosyal alanda , siyasi alanda ve dini alanda farklı değildir. Mesela Hz. Adem’e Cennetten uzaklaşmasına neden olan yasak meyveyi yeme tavsiyesini cennet ve ALLAH ‘ ın rahmetinden kovulmuş şeytan etmiştir. Yine insanlara huzur ve mutluluk yollarını anlatmaya çalışan HZ. Muhammed’in (sav) bir şeyler tavsiye ettiği insanlara kendinden başkasını düşünmeyen ebu cehilde tekliflerde bulunmuştur. Bu açıdan nasihin iyi bir analizden geçirilmesi çok önemlidir. Din adına teklifte buluna neyin yanlış neyin doğru olduğunu anlatan kişide de aranacak ilk vasıf, o kişinin bu tekliflerini yapıp yapmadığıdır. Zira insanlara din adına en fazla tavsiyede bulunanlardan biride şeytandır ki yaptığı tavsiyeler insanı ancak ALLAH’tan uzaklaştırmaya yaramıştır.
Dolayası ile kişi din adına kendisine yapılan tavsiyelerde bu noktaya çok dikkat etmeli ve daima ALLAH’ın rızası istikametindeki nasihatleri benimsemelidir. Zaten bir çok insanı hüsrana uğratan da doğru seçememeleri değil midir ?





İNSANI KÂMİL

Olgun insan “ben” değil “biz” eksenli yaşamasını bilen insandır. Zira “ben” egoizmi ve bencilliği temsil eder. Ayrıca kâmil insan odur ki kendi hatalarına karşı savcı , başkalarının kusurlarına karşı ise avukat kesilsin. Başkalarının hatalarını ortaya çıkarmaktan ziyade onu kimselere göstermeden örtbas edebilsin. İşte bu konuda oldukça ibretli olaylardan birisi Abdurrahman bin Avf Hazretleri ile halife Hz. Ömer arasında geçer;
Bir gece Medine sokaklarında halife Hz. Ömer ile birlikte gezerken bir evin içinden karışık seslerin geldiğini duyarlar. Biraz yaklaşınca Halife sorar ;
Ey Abdurrahman, bu evin kime ait olduğunu biliyor musun?
Abdurrahman bin Avf, "Bilmiyorum" der. Şöyle açıklama yapar:
Burası Rebi'a bin Ümeyye'nin evidir. İçindekiler de sarhoşlar, içmişler bağırıp çağırıyorlar. Ne dersin, bunlara ne türlü bir ceza uygulayalım? Gecenin bu saatinde bu haldeler...
Abdurrahman bin Avf der ki:
- Bana kalırsa ceza uygulanacaklar onlar değil, biziz!
İrkilir Halife.
- Neden? diye sorar.
Şöyle izah eder büyük sahabi:
- Allahü Azimüşşan 'İnsanların gizli ayıplarını araştırmayınız.' buyuruyor. Biz ise gecenin bu saatinde evinin içindeki ayıplarını araştırıp meydana çıkarmakla meşgulüz. Aslında cezalık işi biz yapıyoruz demektir!
Bunun üzerine düşünmeye başlayan Halife, elini Abdurrahman bin Avf'ın eline uzatarak der ki:
Tut şu elimden de bir an evvel buradan uzaklaşalım; yoksa biz onlara değil, onlar bize ceza isteyebilirler.
Oradan hızla uzaklaşırken de söylenmekten kendini alamaz:
- Allah insanları doğru düşünen dostlardan mahrum etmesin. Kimseyi de kendi kanaatinde ısrarcı eylemesin. Kendi kanaatini dostlarına kontrol ettirmek, daha doğrusunu duyunca da hemen kabul etmek ne güzeldir!
Ne dersiniz? bizde de var mı böyle bir anlayış? Biz de kendi düşüncemizi dostlarımıza kontrol ettirir, daha doğrusunu duyunca hemen kabul eder miyiz? Yoksa kimse bizim gibi doğru düşünemez, bizi kimse düzeltemez mi? Biz hep herkesten iyi düşünür, herkesi Biz mi düzeltiriz?

Haya

Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed Mustafa S.A.V.:

"Haya imandandir" (Müslim, Iman, 57-59) buyurmustur.

Iman ile hayanin iliskisini anlatirken de

"Haya, imanin nizamidir. Bir seyin nizami bozulunca
parcalari darma dagin olur. Her dinin ahlaki vardir.
Islam'in ahlaki da hayadir."
(Ibn Mace, Zühd,17)

buyurarak, hayanin Müslümanlarin en belirleyici
ahlaki nitelikleri arasinda oldugunu ifade etmistir.

Ayrica "Utanmiyorsan diledigini yap"
(Buhari, Enbiya, 54, Edep, 78) hadisiyle
kötülüklerden alikoymada hayanin güclü
bir duygu oldugunu ortaya koymustur.

Allah Teala söyle buyurur:
"Ey Adem ogullari! Size avret yerlerinizi örtecek
giysi ve süslenecek elbiseler verdik. Takva elbisesi
var ya, iste o daha hayirlidir. Bu (giysiler)
Allah'in C.C. rahmetinin alametlerindendir...

Ey Adem ogullari! Avret yerlerini kendilerine
acmak icin, elbiselerini soyarak
ana-babanizi cennetten cikardigi gibi
seytan sizi de saptirmasin...(A'raf Suresi, 26-27);

"...süphesiz Allah C.C., cirkin isleri emretmez...
(A'raf Suresi, 28)

Haya sirf hayirdir ve her türlü hayra vesiledir;
insani hasletlerin en güzeli, maddi ve manevi
ni'metlere vesiledir.

insallah...

selam ve dua ile insallah...

evet vuslat rana nın dediği gibi

ehli diller arasında aradım kıldım taleb
her hüner makbul imiş illah edeb illah edeb

Vuslat Rana' Alıntı:

Eyvallah Güzel Paylaşım

dolaştım meclisleri ilim eyledim talep ilim geride kaldı illa edep illa edep

Genişletmek için tıkla ...

Sayende öğrendim bu gizemli cümlelerin hakikatini ; Eskiden ilk öğrenilmesi gereken bir kuralmış bu.Edepsizliği görünce edep istenirmiş.Her okuyuşumda sanki dünya da ki bütün sesler bir anlığına susuyormuş gibi geliyor.Seni görünce aklıma edep geliyor Vuslat_Rana.Allahu Teala doğru yoldan ayırmasın seni.

Bu güzel duygu, biri fıtrî, diğeri dinî olmâk üzere iki türü kapsamaktadır. Fıtri olan, halk yanında açılması haram olan yerleri açmamak gibi şeyler olup, dinîsi, halk ve Halık huzurunda edeb ve hürmet müntehi olur. Fahri âlem efendimiz, “Haya imandan bir şubedir” buyurdular. “Utanmıyorsan dilediğini yap” nebevi hadisi de varid olmuştur ki, hikmetle damgalanmış bu hadis dünya ve içindekileri değer icazla düzenlenmiş bir kelâmdır. İmam Ali -Allah onun yüzünü keremli kılsın ve ondan razı olsun-, “Bir kimse haya elbisesini giyinse, yani hayayı kendisine prensip edinse halk o kimsenin ayıbını göremez” buyurdular. Gerçekten de haya öyle onur ve şeref verici bir elbisedir ki, onu giyinenler ayıp ve eksikliklerini örtmekle birlikte herkes tarafından saygı ve ikram görürler. Haya elbisesini giyinmeyen kimseler ise ne kadar haysiyetli ve itibarlı olursa olsunlar kendilerinden aşağı kimselerden bile hakaret görürler. Haya özellikle kadınlar için çok gereklidir. Çünkü sahip oldukları yüz güzelliği bir kat daha artırır. Hatta Aristotales, “Kadınlarda en çok sevilecek şey nedir?” sorusuna “Yüzlerinde hayadan dolayı ortaya çıkan kırmızılık” cevabını vermişti.
Haya sırf hayır ve hayra vesiledir. Buna karşılık hayasızlık ve çirkin söz de şer ve şerre götürücüdür. Allah Rasulü -salat ve selam ona ve âline olsun- “Haya ile sükut iman ağacının iki dalı, çirkin söz ile beyan da münafıklığın iki budağıdır” buyurarak bu gerçeği ifade etmiştir.
İmam Maverdî hayayı üç kısma ayırır: “1- Allah’tan utanmak, 2- İnsanlardan utanmak, 3- Kendi nefsinden utanmak.”
Maverdî, Allah’tan utanmayı şöyle tanımlar: “O’nun emirlerini yerine getirmek ve yasaklarından sakınmaktır.”
Rasûlullah (s.a.s), bir gün ashaba, “Allah’tan gerektiği gibi haya ediniz” demişti. Onlar, “Yâ Rasulallah, Allah’a hamd olsun, haya ediyoruz” cevabını vermeleri üzerine, “Gerçek haya o değildir. Fakat gerçek anlamda Hakk’tan haya eden başını (baçtaki duyu organlarını) ve başın (içindeki düşüncelerini) korusun, karnını ve karnının ihtiva ettiğini (yeme ve içmesini) kontrol etsin, ölümü ve musibetleri hatırlasın, âhireti isteyen dünya hayatının süsünü terketsin, böyle yapanlar Allah’tan hakkıyla haya etmiş olurlar” buyurmuştur.
Rivâyete göre Alkame b. Ulase, “Ya Rasulallah, bana nasihat et” deyince Hz. Peygamber (s.a.s) “Kavminin etkileyici kişilerinden utandığın gibi Allah’tan da utan” buyurmuştur. Allah, bütün yaratıklan sürekli görüp gözetlemektedir. Kur’ân’da “Allah’ın gördüğünü bilmiyor mu?” (el-Alak, 96/16) buyurulmuş,
Rasulullah (s.a.s) de ünlü Cibril hadisinde, ihsanı, Allah’ı görüyormuşçasına ibadet etmek olarak tanımlamış ve eklemiştir: “Sen O’nu görmüyorsan bile O seni görüyordur” Şüphesiz Allah’ın kendisini gördüğünün bilincinde olan bir kimse O’ndan utanır, O’nun emir ve yasaklarına karşı gelemez. Kuşeyrî, “Ândolsun kadın onu arzu etmişti, eğer Rabbi’nin doğruyu gösteren delilini görmeseydi, Yusuf da onu arzu etmişti” (Yusuf, 12/24) âyetinin tefsirinde şöyle bir kıssa anlatıldığını nakleder: “Zeliha evinin bir köşesinde bulunan putun üzerini örtmüş (sonra hadi demiş), fakat Yusuf (a.s) sormuştu; “Şu yaptığın işin manası nedir?” Zeliha, “Puttan utanıyorum” deyince Yusuf, “senin puttan utandığından ziyade ben Hak Teâlâ’dan utanmaktayım” demişti.
Allah’a karşı olan hayası, Yusuf (a.s)’ı fuhuş ve kötülükten korumuştur. Gerçekten de haya, özellikle Allah’tan utanma duygusu dinin kuvvetinden ve imanın sağlamlığından ileri gelmektedir. O nedenle Allah Rasûlü, “Haya’nın azlığı küfürdür” ve “Haya imandandır” (Buharî, İman, 16; Müslim İman, 57-59) buyurmuştur.
Allah’tan gereği gibi utanmamak, haya duygusunun azlığı Allah’ın emirlerine muhalefet sonucunu doğurduğu için giderek insanı küfre kadar götürebilecek tehlikeli bir yoldur. Bir başka hadisinde de Rasulullah şöyle buyurarak, iman ile hayanın ilişkisini ortaya koymuştur: “Haya, imanın nizamıdır. Bir şeyin nizamı bozulunca parçaları darma dağın olur her dinin bir ahlâkı vardır, İslâm’ın ahlâkı da haya’dır” (İbn Mâce, Zühd, 17).
Maverdî, hayanın ikinci kısmı olarak ifade ettiği insanlardan utanmayı da şöyle tanımlar: “Kişinin insanlardan utanması ise, insanlara ezâ ve açıktan açığa kötülük etmemesidir.” Nitekim Rasûlullah (s.a.s) “Allah’tan sakınan, insanlardan da sakınır” buyurmuştur.
Maverdî’ye göre kişinin kendi nefsinden utanması, haya etmesi ise, iffetli olması ve yalnızlığında günahlardan sakınmasıdır. Hayanın bu kısmı, nefsin erdemlerinden ve ahlâkın güzelliğinden ileri gelmektedir. O halde insanın hayası bu üç yönden tam olursa onun hayır nedenleri de tam ve kötülük nedenleri kendinden uzaklaşmış olur. Kuşeyrî, hayanın bir çok çeşidinden söz etmiştir. Maverdî’nin tasnifinden tamamen farklı olan bu bölümleme de şöyle: Cinayet (günah işlemek) hayası: Adem (a.s) bunun örneğidir. Hz. Adem, “Benden firar mı ediyorsun?” denilince, “Hayır, tersine senden haya ediyorum” cevabını vermişti.
Kusur hayası: “Seni tesbih ve tenzih ederiz, sana hakkıyla ibadet edemedik” diyen meleklerin hayası gibi.
Ta’zim (iclâl) hayası: Aziz ve celil olan Allah’tan haya ettiği için kanadını kapayan İsrafil (a.s)’in hayası gibi.
Kerem hayası: Ümmetinden haya ettiği için “evden çıkın” diyemeyen Rasûlullah’ın (s.a.s) hayası gibi. Aziz ve Celil olan Allah bu konuda, “Ey mü’minler, Peygamber’in evlerine yemeğe çağrılmaksızın vakitli vakitsiz girmeyin; fakat davet edilirseniz girin ve yemeği yiyince dağılın, söze dalmayın. Bu haliniz Peygamber’i üzüyor, fakat o size bir şey söylemekten utanıyordu. Ama Allah gerçeği söylemekten utanmaz” (el-Ahzab, 33/53) buyurmuştur.
Haşmet hayası: Hazreti Ali’nin hayası gibi. Hazreti Afi, kızı Fatıma ise evli olduğu için mezinin çıkmasının dini hükmünü Rasûlüllah’a soramamış ve bunu sormasını Mikdat bin Esved’den rica etmişti.
Hakir görme (istihkar) hayası: Musa (a.s)’ın hayası gibi. Hazreti Musa,
“Dünyevi bir ihtiyacım zuhur ediyor, fakat bunu izale etmesini Rabbımdan dilemekten haya ediyorum” demiş; yüce Allah da ona, “Hamurunun tuzuna ve koyununun otuna varıncaya kadar her şeyi benden iste” buyurmuştu.
Nimet hayası: Bu, Rab Teâlâ’nın hayasıdır. Sırat (köprüsünü) geçen kula mühürlü bir mektup verir, kul açar bakar ki içinde, “Sen yaptığını (ve yapmak istediğini) yaptın, fakat ben bu konuda aleyhinde bir açıklama yapmaktan haya ettim, hadi (Cennete) git, affıma mazhar olduğun hususunda şüphen kalmasın” ibaresi yazılıdır” (Kuşeyrî Risalesi, s. 314-315).
Cüneyd’e “Rabbım ne ile buldun?” diye sorarlar; şöyle der: “Azametini hatırlar, O’ndan haya eder ve günahtan kaçınırım” Bu, insanın Allah’ı kendisine yakın bilerek günah işlemekten haya etmesi, marifet sahibi olduğunun alâmetidir demeye gelir. İbn Ata da, “En büyük ilim heybet ve hayadır. (Bir kimsenin kalbinden) heybet ve haya (duygusu) gitti mi, artık onda hayır kalmaz” demiştir. Haya ile ilgili olarak Sırrıyyu’s-Sakatî’nin şöyle dediği rivayet edilir: “Haya ve üns kalbin kapısını çalarlar, eğer burada zühd ve verâ’ bulursa konaklarlar, aksi takdirde geçip giderler.”
“Haya Allah’ın nimetlerini görmektir, ibadet ve ameldeki kusurları görmektir. Bu iki görüş arasından bir hal doğar ve ona haya adı verilir.”

Ömer bin Hattab (ra) 'Edep ilimden önce gelir' buyurmuştur. Hz. Ömer edebinden ve hayâsından Resûlullah'ın huzurunda çok yavaş konuşmaya ve çok yavaş hareket etmeye gayret ederdi.
Peygamber efendimiz de bir kimsenin yanında iki dizi üzerine oturur ona saygılı olmak için mübarek bacağını dikip oturmazdı. Buhari'de nakledildiğine göre 'Resûlullah'ın hayâsı bakire İslam kızlarının hayâsından çoktu.'
Hayâ ile iman ikiz kardeştir!

"Hayâ baştanbaşa hayırdır." [Müslim]
"Her dinin bir ahlakı vardır. İslam'ın ahlakı da hayâdır." [İbn Mace]
"İnsan salih iki komşusundan utandığı gibi gece gündüz kendisiyle beraber olan yanındaki iki melekten de utanmalıdır!" [Beyhaki]
"Hayâ ile iman ikiz kardeştir. Biri giderse diğeri de gider." [Hâkim Ebu Nuaym]
"Allah Teâlâ'dan hayâ edin! Allah'tan hayâ eden kötü düşünceden uzak durur midesine girenleri kontrol eder ölümü hatırlar." [Tirmizi]
Günaha girmemek kaydıyla birini sevmenin mahzuru var mıdır?

Âşık olmak günah mı?

Sevgi çoğunlukla insanın elinde olmayan rahatlıkla istediği gibi yönlendiremediği bir duygudur. İffeti yani namusu korumak günah olan işlerden kaçmak ve zinaya yaklaşmamak şartı ile birisine karşı sevgi duymakta mahzur yoktur. Hatta iffetini koruyarak sevgisini gizlemek çok sevaptır.
Hz. Peygamber sallallahu aleyhi vesellem efendimiz buyurdu ki:
"Aşkını gizleyip iffetini muhafaza ederek ölen şehittir." [Hâkim]
"Aşkını gizleyip iffetini muhafaza ederek sabredenin günahlarını Allah Teâlâ affedip o kimseyi cennetine koyar." [İbn Asakir]
Hadislerden anlaşıldığı kadarıyla dinimizde iffeti muhafaza etmek ve sevgisi sebebiyle günah işlememeye sabretmek çok sevaptır. Çünkü genel olarak sevgi insanı kör ettiği için insanın kendisini günah işlemekten alıkoyması zordur. Zor olan işleri başarmanın sevabı da büyük olur. Efendimiz sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Ümmetimin üstün olan kimseleri aşk belasına maruz kalınca iffetini muhafaza edenlerdir." [Deylemi]
İffetli olanın eşi de iffetlidir!
İmam-ı Gazali radıyallahu anh şöyle demektedir: "Aklı dinlemeyen ve ona en çok isyan eden şehvettir. İnsanların başkalarının ayıplamaları gibi sebeplerle bu şehvetten kaçınmaları faydalı ise de büyük sevap alamazlar. Fakat günah işlemek için bütün imkânlara sahipken ortada hiçbir korku yok iken sırf Allah rızası için Allah'tan korktuğu için şehvetine esir olmazsa ona mani olursa en büyük fazilete kavuşur. Bu derece sıdıklar ve şehitler makamıdır."
Efendimiz sallallahu aleyhi vesellem buyurmuştur ki: "Hayâ iffet dile hâkimiyet ve akıl imandandır. Böyle kimselerin ahiret arzusu çoğalır dünya hırsı azalır. Cimrilik müstehcenlik çirkin sözlülük hayâsızlıktan nifaktan ileri gelir. Böylelerinde dünya hırsı çoğalır ahiret arzusu azalır." [Beyhaki]
'İffetli olmak isteyeni Allah iffetli kılar'

Erkekler iffetsiz olursa yakınları da iffetsiz olabilir. Peygamber efendimiz: "Siz iffetli olursanız kadınlarınız da iffetli olur" buyurmuştur. [Taberani]
İbn Neccar'ın bildirdiği "Zina eden aynı şeye maruz kalır" mealindeki Hadis-i Şerif iffetli olmayanın yakınlarının da iffetsiz olabileceğini göstermektedir. İffetli olmaya gayret eden bunu başarır. "İffetli olmak isteyeni Allah Teâlâ iffetli kılar" hadis-i şerifi buna delildir. [Hâkim]
İffeti korumak için yapılması gereken ilk iş:
Dostlarınızı iyi seçin!

İnsana en büyük zarar kötü arkadaştan gelir. Kötülerle birlikte olan bir kimse bütün perdeleri yırtabilecektir. İyi insanlarla beraber olan kimse ise bir müddet onlar gibi iyi iş yapmasa bile onların yanında kötülük edemeyecektir. Efendimiz sallallahu aleyhi vesellem: "İnsanın dini arkadaşının dini gibidir" buyurmuştur. [Tirmizi]
Şu halde yapılacak iş arkadaşlık edilen kimselere dikkat etmek ve kötü arkadaşlardan uzak durmaktır. Namuslu iffetli yaşamak isteyene Cenab-ı Hakk'ın bunu nasip edeceği çok açık bir biçimde belirtilmiştir. Bir hadis-i şerifte buyruldu ki: "İffet talep edeni Allah Teâlâ iffetli kılar." [Hâkim]
Namusunu koruyana cennet vardır!

İffet yani namus ne kadar önemli ise namussuzluk da o kadar kötüdür. Namusun önemi hakkındaki Hadis-i Şeriflerin birkaçı şöyledir:
"İffetli olursanız kadınlarınız da iffetli olur. Ana-babanıza ihsan ederseniz çocuklarınız da size ihsan eder!" [Taberani]
"İyi bilin ki namusunu koruyana cennet vardır." [Hâkim]
"Zinadan korunan Müslüman cennete girer." [Beyhaki]
"Bir kadın beş vakit namazını kılar namusunu korur kocası ile iyi geçinirse dilediği kapıdan cennete girer." [Hibban]
Hayâ güzeldir kadında daha da güzeldir!

"Hayâ on kısımdır. Dokuzu kadında biri erkektedir" Hadis-i Şerifinde de bildirildiği gibi kadınların hayâsı erkeklerden çoktur. Öyle olmasaydı çok çirkin işler meydana çıkardı. Din düşmanları bunu bildikleri için daha çocukken kadınlardan hayâyı kaldırmaya uğraş veriyorlar. [Televizyon dizilerine dikkat!] Hayâsız bir toplum meydana getirmeye çalışıyorlar.
Müslüman kadın hayâlı olmaya devam etmelidir. Hadis-i şerifte: "Hayâ güzeldir fakat kadında daha güzeldir" buyrulmuştur. [Deylemi
__________________