Bütün dinlerin birtakım ortak özellikleri vardır. Mesela yaratılmış olmak, rızkı veren bir tanrı inancı, öldükten sonra ki hayat vesaire.. Peki bu temel unsurlar diğer dinlerde var diye şöyle diyebilir miyiz: Kuran, diğer dinlerden esinlenilerek uydurulmuş bir kitaptır (Haşa). Bu denemez. İşte aynı şekilde bu denemiyeceği gibi tarkiatın içinde beliren hakikat unsurlarına da; diğer dinlerden gelen kırıntılar, denemez. Elbette benzerlikler olacaktır. Zira bu benzerlikler yolun hak olduğunun ıspatıdır. Sanıldığı gibi inkar delili değildir.
Tek bir Allah'a inanıyoruz. Ona giden yolların benzerliği bizi şaşırtmasın. Diğer yollar bozulmuş, tek ulaştıracak yol İslamdadır. İçiyle dışıyla bunu böyle anlamak lazım. Eğer bu din sadece dış cepheden ibaret bir din olsaydı asıl o zaman korkmak ve şüphelenmek icab ederdi. Çünki bu, ilahi bir merkezden gelmediğine delil arzederdi. Sahte dinlerin hepisi ya sadece iç cepheden, yahut sadece dış cepheden ibaret. Bir dinin ilahi kaynaklı olduğunu iki cephesiyle anlarsınız. Kuran'da geçen onca ilm-i ledun ayetlerini ve Hızır kıssasını arka cebimize koyamayız.
Eğer mesele sahtekarlık, istismar ve yanlışa meyyalse bunu pekâla İslamın dışıyla da yapanlar bolca mevcuttur.
Şeyh-mürid ilişkisi, takım-antrönör ilişkisi gibidir. Öğretmen-öğrenci ilişkisi değildir. Öğretmen ve öğrenci misalini verenler yanlış misal veriyorlar. O zaten Hoca-talebe ilişkisi olarak vardır ve dış cephenin metodudur. Benim verdiğim örnek, takıma koçluk yaparak eğiten adam üzerindendir. Zira koçluk aksiyonla alakalı, sahayla alakalı, bilinenin tatbikiyle alakalıdır. Zira bilmek üç kademedir: İlmel yakin, aynel yakin, hakkel yakin.. Hocadan ve kitaplardan alacağınız şey en fazla sizi ilmel yakin yapar. Aynel yakin ve hakkel yakin için bir yerimizden terlememiz lazımdır. Bilim adamları diyor ki; insanın karakterini şekillendiren ana faktör çekilen çiledir. Yani karakterimizi imzalayan şey çiledir. Bu toplumda da böyle, her dinin başında da böyle. Çile.. Çilesiz insan boş teneke gibidir. Dikkat ederseniz zengin çocukları, meşhur, başbakan çocukları hepisi böyle.. İmzasız mukavele gibi hükümsüzdürler.
