Âmâk-ı hayal yorumlu kitap özeti.

Bir anda dünya aşağılarda mavi boncuk kadar küçülünce “Ey kuş sen nesin, necisin? Beni nereye götürüyorsun?” dedim. Kuş bana hal lisanıyla seslendi. “Ben Simurg ve Anka’yım. Sen bana ‘insan-ı kâmil’in bilinci (şuuru) diyebilirsin. Senin bilincin hatıra binâen geçici olarak kâmil nefs sırrına yükseldi. Sen Simurg ve Ankâ oldun ve kendi mekânsal boyutlarını seyahate çıktın.”
Demek ki ben başka bir şeye binmemiş yine kendi üst bilincimin üstüne binerek âlemlerimin sırrını seyre çıkmıştım. Simurg ve Anka da ben imişim, içinde gezdiğim uzay da ben imişim.
Kendi hakikatimde Hirâ Nur Dağı’nda Hz. Muhammed a. s.’ın duyduğu haşyeti yaşadım. Haşyet ve hayretimden yarım kalan ezanı sonsuz uzayda okudum.
Anka kuşu, “Üzerimde her türlü ihtiyacını karşılayacak sistem var. Ayrıca arkamda elli bin yıllık ihtiyacımızı karşılayacak elli tane daha Anka kuşu var” dedi. Kuşun sırtı adeta saray gibiydi. Biraz dolaştım. Tüm sevdiğim şeyler sarayın odalarında mevcuttu. Çay, kahve, ispirto ocağı, yatak ve diğer teşkilat tamamdı. Her şey istediğim gibi ve en mükemmeliydi. Anka ben kendim olduğuma göre, dünya boyutunda hafıza bankama yüklediğim her şeyi bu boyuta aktarmıştım. Şimdi de onları en mükemmel halleriyle kullanacaktım. Ahiretin ve cennetin sırlarından birisi de bu olmalıydı ve zatımızın “Hâlık” özelliği her an faaliyetteydi.
Bu tefekkür içindeyken sayılamayacak kadar çok uzayda bir yörüngede akıp giden taşların içine girmişiz. Bir tanesini elime aldım ve lisan-ı hal ile dertleşmeye başladık. Bana dedi ki:
“Ah, ah! Sorma halimi. Ben bir yolcuyum. Biraz evvel bir kulun vücunda zerreler halinde bulunuyor idim. O âlemin büyük kıyameti “Allahu Ekber” sesiyle birlikte koptu ve bizler o âlemde yok olduk bu âlemde taş olarak tekrar var olduk. Kâmil kulun varlığı da bu âleme yükseldi. Şimdi ben yine onun vücudundayım. Benim kaderim sürekli var olmak, yok olmak ve tekrar var olmak. Gördüğün şu sonsuz uzay o kâmil kulun sonsuz boyutlarından bir boyuttur. Bu var oluş ve yok oluşların ne başı var ne de sonu var.”
Taşı elimden bıraktım. O taşta sonsuz sayıda zere vardı. Zerrelerin taştan, taşın zerrelerden haberi yoktu. İşin en tuhaf tarafı zerreler ve taşlar benim vücudumu oluşturan cüzlerdi. Cüzler külli halleri olan Ahmed Râci’yi tanımıyorlardı. Kendimi tanıtsam ve ben senim, sen de bensin desem anlamazdı.
Kendi özelliklerimde afâkî seyir sırrı beynimi çok yormuştu. Biraz uyudum. Uyanınca Mars (eski adı Merih) gezegenine gelmiştim. İçinde bulunduğum boyutun var oluş sistemine göre Mars canlı varlıklar ve eserleriyle doluydu. Beş duyulu bedensel boyutta buraya gelseydim taş ve topraktan başka bir şey göremezdim.
Mars’da mevcut olan bu boyutun canlıları birbirine zarar vermeden yaşıyorlardı. Zararlı ve gereksiz hiçbir şey yoktu. Evlerde yaşayan canlıları ise insana benziyordu fakat organları daha fazlaydı.
Kuş dedi ki: “Mars’lıların şekli insana benziyor fakat insanlığın bir alt boyunda oldukları için tam Âdem şekline sahip değiller. Eksik yönleri var. Eksik yönleri nefislerindeki emmare sıfatıdır. O olmayınca nefsi eğitmek ve varlığın hakikati içinde böylece terakki etmek imkanları da yok.”
Kuşun açıklamasını dinledikten sonra emmare nefsime o ana kadar boşu boşuna kızdığımı anladım. Melek gibi emmaresiz olmak istemişimdir. Meğer ki bizi kemâlâta taşıyan o emmarenin terbiyesiymiş. İnsanın da en büyük sırı en çirkin görünen emmare nefs özelliğinde gizli bir hazine imiş. O andan itibaren emmare nefsin nasıl bir nimet olduğunu anladım. Eğitilirse en yükseğe çıkaran, eğitilmezse en aşağıya indiren bir “Burak” imiş emmare nefs.
Her seferinde olduğu gibi a’mak-ı hayaldeki bu seyahatimden de ayılacak ve eski nefs mertebeme inecektim. Şu anda Aynalı’nın Kâmil nefs özellikleriyle emâneten donanmıştım. Fakat hiçbir şey bedava değildi. Bu mertebeye kendi gayretimle tırmanıp kendi emmare nefsimi kâmil nefse dönüştürmeliydim. O iş de ancak dünya yaşamında sınırlı ömrümüzde yaşayacağımız tek şansımızdı.
Bu düşünceler içinde Jüpiter’e geldik. Sıcak bir ortamdı ve yine bu boyutun özel bitkileriyle kaplıydı. Dünya boyutuna göre ise bitkisiz sadece ateş topu gibi olmalıydı. Burada fazla durmadık geçtik. Hızla güneş sisteminin en son mahallesinin en son gezegenine geldik. Soğuktu. Öldürücü ve yok edici soğukta dahi özel boyutunun özel yaşam katmanları vardı.
Evrendeki her gezegenin sonsuz sayıda boyutu ve her boyutunun kendine has yaşamları vardı.
Dünya da aynıydı. Dünyada dahi sonsuz semâlar yani boyutlar mevcut, her boyutun da hususi hayat tabakası mevcuttu. Bu neden böyledir diye kendi kendime sorunca cevap yine kendiliğinden geldi.
Tek gerçek Ahad’dır. Ahad’ın sayısız ve sonsuz boyutu mevcuttur. Her boyut başka boyutun zıttıdır. Boyutlar birbirini tanımaz, asla karışmaz ve ayrılmaz. Tek ayrı, boyutları ayrı değildir. Eğer öyle olsaydı, tek artı ve tek’in boyutları olur ve ikilik olurdu. Kendi kendime bu nasıl hesaptır, bu ne içinden çıkılmaz hakikattır dedim ve hesap defterini kapattım ki akıl tası çatlamasın.

Yirmi beş bin yıl daha gittik. İki güneşli bir uzay mahallesine geldik. Güneşlerin alevleri uzayda gezen yılanlara benziyordu. Öyle yılanlar ki uzunlukları binlerce yıl yoldu. Yakıcı ve yok ediciydiler.
Kuş dedi ki:
Güneşlerin ve galaksilerin sonu yoktu. Sonsuza kadar gitsek yine sonu yoktu. Çünkü uzay (evrenler ve boyutlar) Allah’ın sonsuz ilminin mânâlarıydı. İlmin sonu varsa uzayın da sonu vardı. İlmin sonu yoksa uzayın da sonu yoktu.
Yolculuktan sıkılmıştım. Git git hep aynı sistemdi. Her şey zâhirde farklı ama bâtında aynı idi. Hem dönüş için yirmi beş bin yıllık (ışık yılı kastediliyor) yiyeceğimiz vardı. Hemen dönmezsek açlıktan ölebilirdim. Bir an devam etmeyi, ölmeyi göze almak istedim. Düşüncenin ve alemlerin sonuna yani Sidretü’l Münteha’ya ulaşabilir miydim?
Düşüncenin ve âlemlerin Sidretü’l-müntehâ’sı neredeydi? Elbette ki âlemlerin ve düşüncenin bittiği son noktadaydı. Âlemler de düşünceler de Allah ilminin mânâ helezonları değil miydi? Demek ki son nokta uzayda ve düşüncede değildi. Son, ilk olan Hak idi. İnsan da Hak’ka vasıl olursa “Sidretü’l Müntehâ”nın “kendisi” olduğu sırrını anlayacaktı.
Kuşa; sıkıldım, dönelim artık, dedim. Kuş; henüz Kaf Dağı denilen sonsuzluğumun sonsuzda birini dahi gezemediğimizi söyleyerek dönüşe başladı, yirmi beş bin yıl sonra beni aldığı noktaya yaklaştırdı.
Minareye ayaklarımın üzerine inmek için hazırlandım. Gözlerimi açınca kendimi ayaklarımın üzerinde kavuklu zatın mermer mezarı yanında kaskatı vaziyette dikeliyor buldum. “Kaf Dağı’ndan geldim mi?” demişim. Aynalı gülerek:
“Sen Kaf Dağı’na gitmedin ki gelesin. Kaf Dağı zaten sensin! Başkası değilsin ki kendini bulasın. Sen hep aynısın. Kendinden kendine gidememeye ve kendinden kendine gelememeye mahkumsun. Senin sırrın gidememek ve gelememektir” diyerek kahve fincanımı doldurdu ve konuşmaya devam etti.
dedi ve bir şiir okuyup beni evime uğurladı.
Ey vahdet! Bahri-i bî pâyân! Sensin mevce-zen!
Kesret-i emvac içinde rûhüma sensin yine,
Bin isim, yüz bin çeşit vermiş isen de kendine,
Her ne dense, âsüman, eflâk, ervâh-ı beden,
Yalnız sensin sen!
. . .

Dün sabahki kahve aleminden sonra Aynalı beni eve uğurlarken, “Yatsı namazını bizim şatoda ikâme edelim evlât” demişti. Kulübeye ilk defa şato diyordu.
Beşinci gün çift mesai yapacaktım, sabah seyahatinden sonra bir de akşam seyahati olacaktı. Akşamı sabırsızlıkla bekledim. Akşam namazından sonra hava kararır kararmaz hemen mezarlığa gittim.
Aysız bir geceydi. Gökyüzünde yıldızlar ve Samanyolu çok net görünüyordu. Zifiri karanlık mezarlıkta, Aynalı Baba, kahve pişirecek kadar ateş yaktı. Sırtlarımızı çam ağaçlarına dayadık ve kahvelerimizi içmeye başladık.
Gecenin sesizliği, mezarlığın sükûneti, hafif rüzgârın ağaçlarda çıkardığı tatlı uğultu, cırcır böceklerinin bitmek tükenmek bilmeyen şarkıları, çalı-çırpı ateşinin acı duman kokusu ve Aynalı Baba’nın ‘şato’sunun huzurlu bahçesi benliğimi esir etmişti. İsli cezve kahvesini içerken uyuklayacağımı ve a’mak-ı hayale dalacağımı zannediyordum. Tam aksine acı kahveyi içtikçe gözlerim iyice açıldı.
Uyumuyordum ama başımda müthiş derecede bir dönme vardı. Âdeta alkol almış gibi sarhoşluk haline girmiştim. Nereden geldiğimi ve nereye gittiğimi unuttum. Kendimi orta çağ Avrupa’sında bir şato bahçesinde buldum. Muazzam büyüklükte bir şatom vardı ve ben bir lord idim. Bir şeye çok kızmıştım ama neye kızdığımı bilmiyordum.
Müneccim başını çağırttım. Sivri külahlı müneccim cüppesiyle gelip önümde eğilerek “Emredin lordum” dedi. Müneccimin yüzünü görünce neye kızdığımı hatırladım ve düşünce suçunu yüzüne okudum:
“Duyduğuma göre dünyanın yuvarlak bir top gibi olduğunu iddia ediyormuşsun. Bir de döndüğünü söylemişsin. Ay, güneş ve yıldızların dünyanın etrafında dönmediğini de etrafa yayıyormuşsun. Tanrı’nın yarattığı sınırlı evrene Tanrı gibi sınırsızdır demişsin. Tanrıdan başka her şey sınırlı ve sonludur. Sen bunu nasıl inkâr edersin? Kilisenin bilimsel öğretilerine nasıl bid’at karıştırırsın?. . Ben seni saçmalaman için mi besliyorum? ”
Celladı çağırdım, “Uçurun şunun başını” diye bağırdım. Müneccim hiç ses çıkarmadan tam bir kahraman gibi başını kütüğe uzattı ve balta havaya kalkıp indiğinde burnuma taze kan kokusu geldi.
Uyumadığım halde uyandığımı hissettim. Başımın dönmesi geçmişti. Burnum kanıyordu. Mendilimle sildim. Aynalı Baba’nın başında biraz önce başını kestirdiğim müneccimin sivri külahı vardı. Ben “hayalin derinlikleri”nde iken başına geçirmiş olmalıydı.
O gece başka bir şey söylemedi. Açıklama yapmasına da gerek yoktu. “Ârif isen anla” der gibi yüzüme bakıyordu. Evrenin derinliklerine yaptığımız seyahatte ancak aklımın alabileceği kadar kozmos sırlarını açtığını, gerisini ise zamanın ve bilim adamlarının açıklayabileceğini ifade etmek istiyordu. Zahiri bilimlerde sûfiler keşiflerini âdetullah (Allah’ın sistemi) gereği gizlemek zorundaydılar. Çünkü âdetullah’da hiçbir şey aklı ve bedeni çalıştırmadan elde edilemezdi. Bu nedenle Resuller ve Velîler, kozmik gerçekleri ancak hikaye ve işâretlerle mecâzî anlatım yöntemiyle ifade etmişlerdir. Ben de evren hakkındaki bilgimde zamanımın akıl ve bilim düzeyi ile yetinmek zorundaydım.
Vakit bir hayli ilerlemişti. Aynalı Baba beni mezarlığın kapısına kadar uğurladı “İyi geceler Lord’um” dedi ve döndü gitti.
Bu idam sahnesi dün sabahki evrensel gezimizin değerlendirmesi olmuştu.
Eve gelmiş ve annemin mutlu bakışları altında uyumuştum.

Bu sabah yine mezarlıktayım.
Dışı isli, içi kalaylı bakır cezvenin kahvesinden henüz bir yudum almıştım ki duyduğum şiddetli çığlıkların gürültüsüyle ayağa fırladım. Yine Hindistan’da bir şehzâde idim. Yaşlı bilgeyi çağırdım, Bilge geldi. Çığlıkların sebebini sordum. Derin bir ah çekerek cevapladı:
“Sayın kutsal Şehzadem. Çok eski zamandan beri ülkemize yedi başlı bir ejderha musallat olmuştur. Her yedi yılda bir gelir ve halkı meydanda toplar. ‘Bu kervan nereden geliyor ve nereye gidiyor’ diye sorar. Kimse cevap veremez. Bunun üzerine ceza olarak yedi genç kızı ve yedi delikanlıyı kurban olarak yutar; ‘Yedi sene sonra tekrar geleceğim. Sualime yine cevap alamazsam kurbanlarımı hazır tutun. Sualimin cevabını da Kaf Dağı’ndaki Anka’dan öğrenirseniz sizi bağışlarım’ der ve kaybolur. Bu gün sual günüdür. Çığlıklar da seçilen kurbanların akrabalarının feryatlarıdır.”
İçimde aniden kahramanlık duygusu yükseldi. O an Kaf Dağı’na gidip sualin cevabını alıp gelmeye ve ülkemi ejderha canavarından kurtarmaya karar verdim. Padişah babam ve sultan annem gözyaşlarına boğulup yalvardılarsa da hiç kimseyi dinlemedim. Hemen yola çıktım.
Halk elimi eteğimi öperek beni surların dışına kadar uğurladılar. Yanıma yaşlı bilgenin oğlu yiğit Bahadır’ı da almıştım. Yaşlı bilge bize Himalaya dağlarının eteğinde inzivaya çekilmiş aksakallı bir münzeviye gitmemizi, Kaf Dağı’nın ve Anka’nın yerini ancak onun bildiğini söyledi.
Birkaç yıl Himalaya dağlarında aksakallı bilgeyi aradık sonunda bulduk. Daha oturmadan hikâyemi anlattım. Hiç cevap vermedi. Hiç merhamet göstermedi. Bahadır ile bir yıl her türlü hizmetini yaptık. Saygı ve edebimizle gözüne girdik. İlk defa ağzını açtı ve bize;
İçimden sabırsızlanıyordum. Aksakallı bilgeyi boğasım geliyordu. Biz can derdindeydik, o felsefe yapmak derdindeydi. Belki bir ipucu yakalarım ümidiyle edebimi bozmadan dinlemeye o da konuşmaya devam etti:
“Oğlum biz her ne kadar bilgeysek de Kaf Dağı’nın nerede olduğunu bilmeyiz. Şimdi siz buradan yedi ay uzaktaki Milest şehrine gidiniz. Orada bir kuyu var. Ağzındaki taş kapak bazen kendiliğinden açılır. Şansınız yaver giderse size de açılırsa içine gir. Kuyunun dibinde bir saray vardır. O sarayın içinde durup dinlenmeden her odasını ara. Bir köşede mermer sandık içinde bir levha vardır. Onu bulursan üzerini oku belki sualin cevabı odur.”
Zoraki de olsa sabrım sayesinde bir ipucu daha yakalamıştım. Ak sakallının elini öperek hemen yola çıktık. Bir yıl sonra Milest şehrini ve kuyuyu bulduk. Ama taş kapak açılmıyordu ve elle açmak da mümkün değildi. Günlerce orada bekledik. Yedinci gün bir bilge daha gelip kuyunun başına oturdu. Kendisine bir yıl hizmet edersek kapağın açılış şifresini öğreteceğini söyledi. Bahadırla bir yıl da ona hizmet ettik.
İçimiz yine hırstan kaynıyordu. Eli boş ihtiyarların maskarası olmuştuk sanki. Amacımız uğruna saygıda kusur etmeden zahiren hizmet ettik. Nihayet aksakallı bir yıl dolunca konuşmaya başladı.
dedi ve kuyunun başından kalktı gitti.
Kuyu başında Bahadır’la üzüntü ve kandırılmışlıktan dolayı yığılıp kalmıştık. İhtiyar bizi bir yıl köle gibi kullanmış ve kaçıp gitmişti. Kafamın içinde nasıl bir kuyu var diye düşünmeye başlar başlamaz, dışarıdaki kuyunun da ağır taş kapağı açılmaya başladı. Şifre benim aklımı çalıştırmamla, tefekkür boyutuna girmemle ilgili olmalıydı. Birkaç saatlik tefekkür halinden sonra taşın tamamen açıldığını gördüm.
Aslında iki seçeneğim vardı. Ya özümdeki derin boyutlara yönelip ejderhanın suallerine cevap alacaktım ya da dışımdaki şu anda önümde duran kuyuya girip cevapları bulacaktım. İkisinden de alacağım cevaplar aynı olmalıydı.
İçimdeki kuyulara girmekten korktum. Çünkü içim dış evrenden çok daha fazla girdaplıydı. Girdapların birisinden kurtulsam diğerine yakalanırdım. Dış evrende ise her girdabın birkaç çıkışı vardı ve dışımdaki kuyuya girmeye karar verdim.
Kuyunun dibine indim. Sarayı buldum her odasını aradım. Mermer sandığı bulup levhayı aldım ve dışarı çıktım.
Levhada iki gazel (bir tür divan şiiri) yazıyordu. Levhayı elime aldım ve okudum

En büyük ârif bize aradığımız cevapları bizden hiçbir hizmet istemeden verdi. Önce benim kulağıma eğilerek;
dedi. Sonra âlimlerin reisinin de aradığı cevabı verdi. Memleketlerimize döndük.
Yolculuğa çıkalı yedi yıl olmuştu. Yarın son gündü ve ejderha gelecekti. Halk bizim dönüşümüzden ümidini kesince kurbanlarını hazırlamış ve gözyaşlarıyla beklemekteydi.
Ejderha geldi. Ben de karşısına çıkıp cevaplarının hazır olduğunu söyledim. Eğer cevaplarım yanlışsa hem beni alacak hem de kurbanların sayısını yetmiş kıza ve yetmiş erkeğe çıkaracaktı. Tekrar düşünmemi ve son kararımı vermemi istedi.
Cevabımı yüzüne karşı haykırdım:
Cevabı alan yedi başlı ejderha korkunç bir çığlık atarak alevler içinde kaldı. Alevler sönünce bir de baktık ki o ejderha genç bir kıza dönüştü.
Genç kız önümde saygı ile eğilerek ;
Ülkede bayram ilan edildi. Kurban olarak ayrılan yedi kız ve yedi erkeğin düğünü yapılarak evlendirildi. Ben de varlığın en güzeli olan kız ile evlendim. Yol arkadaşım Bahadır vezirim oldu. Babam tahttan çekildi ve ben ülkemin âdil hükümdarı oldum.
Çok uzun yıllar ülkemi yönettim. Bir gün eşim ile birlikte at gezintisi yapıyordum. Atımın ayakları tökezledi ve aşağı yuvarlandım. Gözlerim acıdan fal taşı gibi açılınca karşımda Aynalı Baba’yı buldum.
A’mak-ı hayaldeki bir saltanatım daha sona ermişti. Mezarlıktaki otların üstünde yerde yuvarlanıyordum. En çok da dünya güzeli sultandan ayrı düştüğüme üzülmüştüm.
Aynalı Baba üzüntümü bildiği için;

Bu gün Aynalı Baba son derece sevinçli idi. Sevincini daha da belirginleştirmek için külahına iki tane büyük ayna parçası ve cüppesine de iki adet sarı teneke kapağı yapıştırmıştı. Ona minnettar bir talebe olarak derin saygı duyuyordum. Cüppesine iki tane teneke parçası değil, iki tane gazyağı tenekesi taksa yine de saygımda noksanlık meydana gelmezdi. Çünkü o benim frenk takım elbiseme, gömleğime, kravatıma ve İstanbul beyefendisi imajımı yansıtan yanımda taşıdığım bastonuma ciddi hürmet gösteriyordu. . .
Sevincinin sebebini sordum;
“Bizim berber Hacı Molla’yı bilirsin! Kedisi Pamuk yavrulamış. Saf beyaz çok şirin bir yavrusu var” deyince, şaşkınlıktan tekrar sordum;
“Af buyurunuz azizim! Bir kedi yavrulamış diye bu derece sevinmeye ne gerek var?”
“Sevgili dostumuz Pamuk hanımefendi çok şükür sağ salim doğum yaptı, çektiği eziyetten kurtuldu. Hayattaki en samimi dostları olan bizler sevinmeyeceğiz de kimler sevinecek. Hem de şenlik yapacağız.”
Elimde olmadan şaka havası içinde sordum;
“Kedi yavrusu için ha? Bu saygıdeğer yavrunun adı konulduğunda da şenlik yapılacak mı?”
“İsmi konulmuştur. Fakat Hacı Molla ile tam dört saat münakaşa ederek isminde karar kıldık”
“Dört saat mi uğraştınız?”
“Evet, ciddi konularda acele karar vermemek lazımdır. Önce Pamuk koyalım dedik. Annesinin ismi de aynı olduğu için uygun görülmedi. Ak ismini de çağırma açısından münasip bulmadık. Ak, Ak, Ak derken ördek zannedilip avcılar tarafından vurulabiliriz diye düşündük. Farsça’da ak anlamına gelen ‘sefid’ ismini teklif ettim. Hacı Molla çok kızdı. Çocukken okulda ‘Bahr-i Sefid’in (Ak Deniz’in Osmanlı Türkçe’sindeki adı) nerede olduğunu bilemediği için yediği dayak aklına gelirmiş, kabul etmedi. Kar ismi soğuk düştü. Pamuğun Farsça’sı olan Pembe ismini de kırmızıyı hatırlattığı için reddettik.”
“Siz ciddi olarak çok yorulmuşsunuz”
“Evet yorulduk ama sonunda Zararsız ismini bulduk. Çok hoş oldu.”
“Ve şenlik yapmak karar altına alındı.”
“Evet. Neden gülüyorsun? Sen hâlâ ciddi konular ile gayrı ciddi konuları birbirinden ayıramıyor musun? Bir padişahın çocuğu doğsa bütün ülke bayram yapıyor. Halbuki padişah çocuğu büyük ihtimalle şımarık, cahil ve zararlı bir geleceği vaat eder. İstikbalde hayırlı mı, şerli mi olacak belli olmayan bir insan bebeği için peşin şenlik yapılıyor. İleride kesinlikle zararsız olacak olan ‘Zararsız’ için bizim şenlik yapmamız akla ve mantığa daha uygundur. Zararsız’ın dünyaya avdet etmesi iki insanın sevinmesi için yeterli sebeptir.”
İnsanların âdetlerini alaylı bir dille eleştirirken bile hikmetli dersler veren bu adama hayranlıkla bakarken, ney üfleyip şiir söylemeye başladı. Kahveyi demleme görevi bu sabah bana aitti. Acemice ateş yakmaya uğraştım. Dumandan gözlerim kızardı. Kendi demlediğim kahveyi içmek de pek keyif veriyordu.
Aynalı Baba’nın gazelini dinlemeye başladım.
Aynalı Baba insan gönlünün muazzamlığını şiir halinde okurken uyumuşum.

“Cablisa şehrine kervan kalkıyor. Yolcular akşama kadar katılsın. Gelen gelir, gelmeyen kalır!” diye bağıran tellalların gür sesiyle uyandım.
Aklım ve şuurum tam yerindeydi. Fakat a’mak-ı hayalimdeki bir boyutta o âlemin bir ferdi olarak var olduğumu da biliyordum. Çok uzun yıllar yaşadığımı hissedecektim. Belki bir yıl belki on yıl tam buralı gibi kalacaktım. Aslında burada kaldığım süre dünya süresine göre birkaç saniye idi. Üst boyut şartları bedenimizin ışık hızında hareket etmesine izin veriyordu. Dünyada saatte on kilometre hızla on yılda yapacağımız tüm olayları burada ışık hızıyla bir saniyede yapacaktım.
Hızımı kontrol için odada yürüdüm. Yine saatte on kilometre gibiydi. Hücrelerim, bedenim, diğer varlıklar, üzerinde yaşadığım gezegen, gezegenin güneşi kısaca her şey ışık hızıyla hareket ettiği için yürüyüş hızımı ayırt edemedim.
Odada şaşkın şaşkın dolanırken aynada kendimi gördüğüm an çığlığı kopardım. Başımın ortasında tek gözüm vardı. Hemen altında tek kulak, onun altında tek burun deliği duruyordu. Göğsümün ortasından ise tek kol çıkıyor, tek bacağım vardı ve zıplayarak yürüyordum.
Çığlığı duyan eşim odanın kapısını açıp içeri zıplayarak girdi. Onu ve kendimi yan yana görünce gülmeye başladım.
Eşim özlemle yüzüme bakarak; “Tabii ki önce sevinç çığlığı ardından da mutluluk kahkahaları gelir. Ben de senin gibi organlarımı çift hale getirmek için yola çıkıyor olsaydım ben de gülerdim. Haydi! Eşyalarını hazırlayalım da kervana yetiş” dedi.
Gümüş evden çıktım. Herkes benim gibi tek organlı idi. İki ayaklı bir merkebe binerek şehir dışına doğru yöneldim. Tüm şehir gümüştendi. Kervana yetiştim. Birisinin yanına sokularak arkadaş oldum. Sordum:
“Burası hangi şehir?”
“Burası Gümüş Cablisa şehri.”
“Nereye gidiyoruz?”
“Altın Cablisa şehrine.”
“Kaç günde varırız?”
Altın Cablisa’ya yedi yılda varırız.”
“Niye gidiyoruz?”
“İki gözlü, iki kulaklı, iki kollu iki bacaklı olmaya, tek organlarımızı çiftlemeye gidiyoruz.”
Kervandaki geveze yoldaşımla yedi yıllık yolculuktan sonra Altın Cablisa şehirine ulaştık. Şehirde bizim kervanı gören halk sokaklara fırladı. Çift organlı olan insanlar bizimle eğlenmiyorlardı. Samimi bir dille; “Maşallah! Maşallah! Tek gözlü kalmaya razı olmayanlar, tek bacakla zıplamak istemeyenler, tek kolla tutmak istemeyenler hoş geldiniz. Çift olmaya hoş geldiniz” diyerek iki elleriyle alkış tutuyorlardı.
Buraya gelmeyi hak etmiştim ama nasıl hak ettiğimi de bilmiyordum. Bir an önce teklikten kurtulmalıydım.
Altın Cablisa’da bizim onurumuza kırk gün şenlikler düzenlendi. Son gün aksakallı bir bilgenin rehberliğinde toplandık. Çok bilgili görünüyordu. Yedi yıldan beri tek organ çift organ dışında bir tek konu konuşmadığım için patlamak üzereydim. Bilgenin yalnız olduğu bir anda yaklaştım.
“Efendim ben kendi özüme seyahate çıkmış birkaç saniyede on yıl yaşayan, bir saniyede on yıllık yol kat eden bir zaman yolcusuyum” dedim.
Bilge tuhaf tuhaf yüzüme baktı,
“Senin aklın yerinde mi evlat? Tek bacağınla saatte beş kilometreyle zor zıplıyorsun. Hızlı zıplaman ise on kilometre saattir en fazla.”
Beni anlamasını umarak;
“Gerçekten efendim ben başka bir dünyada tam organlı Râci isimli bir beyefendiyim.”
“Başka dünya mı? Sen tam zırdelisin. Yüce Tanrımızın tek bir dünyası vardır. Orası da burasıdır. Dünyamızda iki şehir vardır, Gümüş Cablisa ve Altın Cablisa. Gümüş Cablisa’da bin yıl hiçbir şey konuşmadan çift organ olacağım zikrini yapan buraya gelmeye hak kazanır. Burada çift organlı olur ve ebedi İrfan Cennetinde kalır.”
“İrfan Cenneti nerede?”
Bilge eliyle işaret etti. O yöne doğru yürüdük.
Şehrin sınırına geldik. Aklım gördüğü manzara karşısında donma derecesine geldi. Yerden itibaren bir derya sonsuz gökyüzüne uzanıyordu. Bir tek damla bile damlatmayan sonsuz yükseklikte su duvarı görüyordum. Bu Azâmet Deryası idi.
Su duvarının çevresinde yıllarca yürüdük. Tecellî Şelalesi’ni ve Ululuk Girdabı’nı görecektik. Nihayet amacımıza ulaştık
Azâmet Deryası’ndan daha fazla aklı donduran bir manzarayla karşılaştık. Sonsuz su duvarının tam ortasından yüz kulaç genişliğinde ‘Tecelli Şelalesi’ fışkırıyordu. Şelale yere doğru inceliyor ve kuru bir fındık kabuğunun içine doluyordu. Eğilip kabuğun içine baktım, kupkuruydu. Tek damla su yoktu.
Bilge hayretimi anlamıştı. Akıl almaz olayı anlattı.
“Azâmet Deryası’nın suyu sonsuz geçmişten beri Tecelli Şelalesi ile Ululuk Girdabı olan fındık kabuğuna dökülür. Şimdiye kadar ne Azâmet Deryası’nın suyundan bir damla eksildi ne de Ululuk Girdabı’nın kabuğu doldu. Ezelden ebede böyledir.
Ululuk Girdabı ile Tecelli Şelalesi’nin yanında birkaç yıl kaldık. İlk günlerdeki akıl donukluğum, hayretim azalmıştı. Hatta son günlerde akla hayale sığmayan manzaralar basit gelip hiç ilgimi ve dikkatimi çekmez oldu. Buralara boşuna gelmişim diye düşünmeye başladım.
Rehberimize “Şu sonsuz derya sonsuz zamandan beri şu fındık kabuğuna akıyor. Fındık kabuğu dolmuyor. Bu ne anlama geliyor. Bize ne anlatmak istiyor?” dedim.
“Gördüğün şey gördüğündür. Hiçbir şeye işaret etmez. Bu sonsuz deryadır, bu fındık kabuğudur bu da bir şelaledir. Sen ne arıyorsun, anlayamadım” dedi.
Bu boyutta her şey sonsuz ve sınırsızdı. Fakat olaylar ve sözler tek anlamlıydı, anlam içinde anlamlar yoktu. İnsanların mantık yapılarında bir olaydan ya da sözden anlam çıkarmak yoktu. Doğmak, ölmek, var olmak, yok olmak, mutluluk, mutsuzluk gibi olaylar ve kavramlar yoktu. Aksakallı bilgenin bilgisinin bize göre çok yüzeysel olduğunu fark ettim.
Belki de “İlim” onlar için “tek bir nokta” halinde tecelli ediyordu.
Bizim boyutta olaylar ve kavramlar zıtlarıyla mevcut olduğu için işaretlerle, mecazlarla “çoğaltmış” olabilirdik.
Kafam karışık halde iken dünyada asla duyamayacağım şiddette gürültü meydana geldi. Sesin sonsuz şiddetinden bayılmışız. Ayıldığımız zaman tek olan vücut organlarımızın iki olduğunu fark ettik. Sevinçten birbirimize sarıldık.

Bilge bizi halka halinde oturttu. Bana dönerek “Anlattığın akıl dışı şeylerden arkadaşlarına da bahset, meydan senin” dedi.
Anlamayacaklarını bildiğim halde, normal bedene dönmenin verdiği sevinçle bizim boyuta göre tuhaf olan manzaralardan ne anladığımı özetledim:
“Önce organlarım iki idi. Bu âleme geldim teke düştü. Altın Cablisa’da yine iki oldu. Organlarımın görünüşü ve sayısı değişime uğradı ama düşüncelerim, bilincim, benliğim hep aynı kaldı. İki organla da aynı görüp işitiyordum, tek organla da.
Sizin âleminizde sizlerle yaklaşık on yıl geçirdim. Kendi âlemimde ise henüz bir saniye yaşamadım.
Sonsuz deniz Azamet Deryası bilincimizdeki sonsuz esmâ boyutudur. Fındık kabuğu; eski sûfîlerin kalb dediği beynimizdeki düşünce merkezidir. Düşünce merkezimiz görünüşte fındık kabuğu kadar sonlu sınırlıdır. Fakat sonsuz sınırsız olan Azamet Deryası’nın tüm varlığını kapsayabilecek kapasiteye sahiptir. Hatta tüm sonsuzluğu yutar da bir zerre yeri dolmaz.
Tecellî Şelalesi, esmâ boyutu ile düşünce merkezimizi birleştiren tefekkür bağıdır.
Sevincimden sonsuza kadar konuşabilirdim. Fakat Altın Cablisa’lıların uyku horultuları keyfimi kaçırmıştı. Ak sakallı ihtiyar bilge de benim sohbetimden o kadar sıkılmıştı ki, sıkıntıdan sakal tellerini yoluyordu.
Altın Cablisa’lılar zaten teklik halindelerdi. Hiçbir zaman benim gibi iki olmamışlardı. İkiyi bilmiyorlardı. Şirki bilmiyorlardı.
Ben hem ikilik cehennemini hem de teklik cennetini yaşadığım için “Bir”lik edebiyatını “ikilik” lügati ile çok iyi parçalayabiliyordum.
Altın Cablisa’lılara acıdım. Hiç cennet halinden çıkmamış olan bu zavallılara cennetin değerini nasıl anlatabilirdim ki? Asla anlatamazdım, onlar da asla anlamazdı.
Kendi dünyama, kendi boyutuma dönmek istedim. Evet, isteğimi denetleyebiliyordum. Dönüşüm kendi irademdeydi artık. Biraz sonra gözümü açacaktım ve Aynalı Baba’nın mütebessim cemâliyle karşılaşacaktım.
Ve gözlerimi açtım.
Aynalı Baba;
“An içre on yıllık iş ve oluş icrâ eden ey Hak nûru! Hoş geldin!” dedi. Kahvemi de önüme koymuştu. Neyine üfleyip gazel okumaya başladı:
Aynalı Baba gazeli bitirdi. Neyini koynuna soktu. Hiçbir şey demeden “sarayına” girip kapıyı kapattı.
Ayağa kalktım. Fötrümü taktım. Kravatımı düzelttim. Bıyıklarımın ucunu büktüm. Bastonumu elime aldım, “Üsküdar’a gideriken aldı da bir yağmur” şarkısını ıslıkla çalarak mezarlığın kapısına doğru yöneldim.

Sabahın alaca karanlığında mezarlıktayım. Aynalı Baba; “Evlat, ne olacak bu memleketin hali? Muhteşem İmparatorluk yok olmak üzere. Üç kıtadan geriye mendil kadar toprak kaldı. Onu da İstanbul aydınları Amerikalıya mı İngilize mi kiralayalım diye tartışıyorlar..
Padişahın eli kolu bağlı iradesiz yetkisiz halde, atası Osman Gazi Hazretlerinin mirası üstünde oturuyor. Biz ise şu yıkık dökük mezarlıkta kaval çalıp ayakta hayal görüyoruz. Vatan elden gidiyor. Gafletten uyanıp nice gafilleri de uyandırmak gerek değil mi?” diye, hiç beklemediğim bir tarzda konuştu.
Aynalı’yı dünya işlerinden el etek çekmiş bir ahret adamı zannediyorken onun ülke ve dünya siyasetiyle yakın ilgisi beni şaşırttı. Birden vatanperverlik hislerim kabardı. “Evet efendim! Bu uyuşuk milleti uyandırmanın zamanı geldi” dedim ve oturduğum yerden sinirle ayağa fırladım, yumruğumu sıkarak havaya kaldırdım.
Başımın arkasına topuz yaptığım saç kafamın üzerinden atlayıp burnuma indi. Burun kemiğim sızladı. Saçımın topuzu çok sertti ve arasında değerli taşlar vardı.
Çevreme bakındım. Yoksulluğun ve sefaletin kol gezdiği Çin diyarının Nankin Şehri halkından ilim ve mârifet peşinde koşan, saçı topuzlu bir Çinli bir talebeydim. Halkım ise işgal altındaki ülkeyi kurtarma peşindeydi.
Yüce Çin kralımız İngilizlerin kuklası olmuş. Yaşlı âlimler ve bilgeler uyuklamanın adına tefekkür koymuş. Zavallı halk aç sefil ne yapacağını şaşırmış. Benim ise içimde çözemediğim karmaşalar var. Bu vatan toprakları, bu halk, bu sefalet ve rezalet bana yabancı geliyor. Kendimi sahte vatansever gibi hissediyorum. Çinli olmak bana gurur ve şeref vermiyor. Kendimden utanıyorum.
Köksüz ot gibi şehir şehir dolaşıp içimdeki bilgelik açlığını bastıracak bir üstat arıyorum. Ama nafile. Çin’de yok. Nihayet yaşlı bir adam aradığım şeyin Hindistan ormanlarında yaşayan bir Brehmen rahipte olduğunu söylüyor. Tarif ettiği yere gitmek imkansız diye üzülüyorken yaşlı bilge minik fincanla nilüfer çayı ikram ediyor. Bir yudum alıyorum, başım dönüyor, gözlerim bulanıyor. Çok aç olduğumu hissediyorum. Başımı kaşımak için elimi saçlarıma götürüyorum fakat kafam ustura ile kazınmış parlak deri halinde. Nilüfer çayından aldığım bir kaç yudumla özümdeki Hindistan’a ve Brahman tecellime ulaştığımı hissediyorum.
Etrafıma bakıyorum, benim gibi yüzlerce Brahman rahip adayı var. Hepimiz de Delhi şehrinden bu ıssız ormandaki gizli tapınağa gelmişiz. Daha doğrusu İngiliz işgali altındaki vatanımız olan Hindistan için savaşmaktan kaçmışız. Amacımız ilim irfan değil, vatan uğruna çalışmaktan kaytarmak. Vatanım Hindistan çok yoksul bir yer. Ailem, halkım hayvanlardan daha zor şartlar altında yaşıyor. Ben ise içimde aradığım bir gerçeğin peşindeyim. Buradakilerden sadece benim amacım savaştan kaçmak değil, gerçeği aramak. Yine de kendimi vatan haini gibi hissediyorum. Geride bıraktığım kardeşlerim vatan aşkıyla şehit olup ebedi huzura kavuşmak için uğraşırken ben ise ne olduğunu bilmediğim bir gerçeği arıyorum. Çanlar çalmaya başladı ve tapınağa girdik.
İlk ders başladı. Brehmen üstat ile karşılıklı çok uzun müddet oturduk. Nihayet mezardan gelen iniltiye benzer bir sesle bana hitap etti:
“Ey Çinli talebe! Derdin nedir? Ne arıyorsun?”
Ben Hindistanlıydım. Brehmen ise bana Çinli olarak hitap etti. İtiraz etmedim. Üstadın bildiği vardır deyip sustum. Fakat derdimi hemen söyledim.
“Ebedî bilmeceyi. Ruhun hakikatini arıyorum”
“Herkes onu arıyor! Fakat onu diriler bulamaz. Sen ölmeye razı mısın?”
“Evet.”
Brehmen kulağıma eğilerek; “Yalnız kalacağın odaya git. Buraya tekrar gelmeye hazır oluncaya kadar ‘omm, omm, omm’(*) diye zikir çek. Bunun anlamı ‘büyük ruh’tur, büyük ruh ise senin vatanındır. Gerçek vatanını hatırlayıncaya kadar bu zikre devam et.”
Bir kişinin büzülerek oturabileceği karanlık odama girdim. Kapıyı üzerimden kilitlediler. Karanlığa gömüldüm. Bir gün sonra duvardan bir delik açıldı. İçeri bir avuç kavrulmuş mısır ve bir fincan su uzattılar. Hizmetçinin alaycı sesi;
“Bunlar hayvanlığı artıracak şeyler ise de henüz nefsi kırmaya ve perhize alışmadığın için birkaç gün verilecektir!” dedi.
Yedi yıl bu karanlık hücrede kaldım. Günlük besinim olan bir avuç mısır ile bir fincan su bir müddet sonra iki günde bir, bir yıl sonra üç günde bir, üç yıl sonra üç günde bir verilmeye başlandı. Hareketsizlikten dolayı bu kadarı dahi fazla gelmeye başladığı beşinci yılda haftada bir avuç mısır yemeyi ve yirmi günde bir fincan su içmeyi kendim tercih ettim.
Yedinci sene başında ‘vatanım’ zikrinin (omm) etkisi belirginleşti. Bedenim tüm evreni kaplamıştı. Evren bedenimdi, bedenim de vatanımdı. Evrendeki her zerre sonsuz bir acı ve ıstırap içinde çılgınlar gibi kendi etraflarında dönerek belli bir istikamete doğru akıp gidiyorlardı. Fakat ne acılarının sonu vardı ne de yolculuklarının sonu vardı. Ruhumun çektiği acı ebedî sonsuz vatanını yitirmiş olmaktı. Ebedi sonsuz vatanımı ‘ben varım’ düşmanı işgal etmişti. Varlık zannım; işgalci uluslara ve işgal edilen gerçek ise Hindistan’a benziyordu.
Yedinci senenin sonunda kaldığım hücreden çıkarıldım. Brehmen’in huzuruna götürülürken tarif edilmesi ve anlatılması imkânsız bir güç ve durum kazanmıştım. Yürümüyor adeta ayaklarım yere değmeden birkaç santim havada süzülüyordum. Eşyalar saydamlaşmıştı. Baktığım her şeyin içini ve arkasını görüyordum. Renkler pastelleşmişti. İnsanların aklından geçen her düşüncenin özel renklerini ayırt edebiliyordum. Her insanın ne düşündüğünü renk analizini ve renklerin söz kalıplarına transferini yaparak okuyabiliyordum. Bana karşı yöneltilen hayranlık, sevgi ve saygı düşünceleriyle; kıskançlık, nefret ve küfür sözleri arasında hiçbir değer farkı yoktu. Herkese kendi düşünceleri ne olursa olsun pozitife çevirip iade ediyordum. Bana söven de beni seven de benden pozitif enerji almakta eşitti artık.
Brehmen’in huzuruna girdim. Eline uzanıp öptüm. Bu kadar basit ve yumuşak hareketten o kadar korkunç bir gürültü çıktı ki normal halimde olsam kulaklarım sağır olurdu. Aslında çıkan ses şiddeti normal idi, fakat kulak hassasiyetim tam kapasite ile çalışmaya başlamış ve duyamadığım ses boyutlarını algılar hale gelmiştim. Bu da sesin şiddetini sonsuz özellikte duymama neden oluyordu.
Binlerce halk ve rahip yere eğilerek “Omm! Omm!” (Vatanım! Vatanım!) diye inleyerek yukarı bakıyorlardı. Neden yukarı baktıklarını merak ettim. Birden kendimin ve Brehmen’in havada durduğunu anladım. Brehmen elimden tuttu, boşlukta yürüyerek duvara doğru götürdü. Duvara yaklaştıkça saydamlaştığını ve bize engel olmadığını anladım. Sis bulutunun içinden geçer gibi duvarın içinden geçtik ve yere indik. Brehmen;
“Şimdi ebedî bilmecenin cevabını buldun, zannederim. Ruhun gerçeğini bildin, sanırım” dedi.
“Hayır, ruhun ne olduğunu hâlâ bilemedim.”
“Büyük Brahma! Kendinin ruh olduğunu hâlâ anlamadın mı?”
“Büyük Brahma derken bana baktın. Brahma ben miyim? Ruh ben miyim?”
“Büyük Brahma! Havalarda uçar, her boyuttan geçer, madde ve enerji ona engel değildir. Hâlâ Brahma kendisinden şüphe içinde mi?”
“Şüphe yok. Ben incelmiş bir bedenim ve hâlâ ruhumu göremiyorum. Yarın bir gün bu bedenim dağılacak, ruhum da yok olacak ve ben diye bir şeyim kalmayacak.”

Brehmen muazzam bir sadâ ile yere yığıldı. Birkaç kez bana bakarak “Büyük Brahma!” dedi. Bedeni gevşedi ve öldü. Rahipler hemen koşarak geldiler. Hizmetçiler anında oraya odun yığdılar. Ölmüş olan Brehmen’in cenazesini odun yığınının üzerine koydular. Üstadım yakılacaktı. İçimi müthiş bir acı kapladı. Beni şimdi kim eğitecekti.
Yüzü tülle örtülü birisi duvardan içeri süzülerek elindeki meşaleyle odunları tutuşturdu. Çevreyi ağır bir et kokusu ve daha ağır baharat tütsü kokuları kapladı. Kusacak gibiydim. Birden meşaleli adamın yüzü dikkatimi çekti.
Brehmen bana bakarak tebessüm ediyor ve kendi cansız bedenini yine bir başka fakat aynı canlı bedeniyle yakıyordu. Kendi cenaze törenini kendisi icra ediyordu. İçimden gelen bir ses,
Brehmen; “Ey Çinli talebe! Ruhu şimdi anladın mı?” dedi. Daha cevap vermeden arkamdan bir el omzuma dokundu. Döndüm baktım aynı Brehmen arkamdan bana bakıyor.
Birisi yanıyor, birisi önümde birisi ardımda. Üçü de aynı. Üç’ü bir’e; bir’i üç’e eşit. Derken dördüncüsü beşincisi… Tüm tapınak ağzına kadar aynı Brehmen ile doldu. Her birisi birbirinden bağımsız hareket ediyor ve benimle konuşuyordu. Nereye baksam onun yüzünü görüyordum.
Kendime bakmak istedim. Parlak duvara gittim. Duvardaki görünen yine Brehmen’di. Çinli talebe ve Brehmen diye iki ayrı beden ve ruh yoktu. Ölen, doğan, yanan, birbiri ile konuşan tek bir ruh ve tek bir gerçek idi. Ruh ve beden ayrılığı düşüncesini tamamen kaybetmiştim. Daha doğrusu o yanılgıdan kurtulmuştum.
Bir ses bana “Sizi Çinli bir talebe çağırıyor” dedi. Ben Brehmen’dim ve “Gelsin” dedim. Birden kendimin Çinli talebeye dönüştüğünü hissettim ve karşımda Brehmen üstat ve binlerce halk eski haliyle göründü.
Brehmen tekrar “ruhu anladın mı?” dedi.
“Hayır efendim. Ben anlamak istemiyorum artık anlayamayacağımı anladım ve ‘olmak’ arzu ediyorum.”
“Yanılgıdan kurtulmak için ne yapmam gerekir?”
“Yedi yıl boyunca ölmeden evvel ölmeyi öğrendin. Ebedi yanılgıdan ebediyen kurtulmak için de ebedî varlığını feda etmen gerekiyor. Buna razı mısın?”
“Varlığımı sıfırlarsam, tamamen yok olursam ne olacak?”
“Hiç. Hiçbir şey olmayacak. Geriye Brahma (külli ruh-tanrı) kalacak.”
“Ben yok olacağım, Brahma var olmaya devam edecek, öyle mi?”
“Evet.”
“Bu ilahi vahşet değil mi? Önce beni var ediyor, sonra ebedi yok ediyor ve kendisi var olmaya devam ediyor. Peki, Brahma niçin yok olmayı ve beni ebedi var yapmayı kabul etmiyor?”
Brehmen’in gözlerinde bir sevinç ışıltısı belirdi.
“Evet, şimdi doğru soruyu sordun ve doğru cevabı buldun. Brahma zaten bunu yaptı. Kendisini ebedi olarak yok edip sen, ben ve her şey tecellisinde ebedî var oldu.”
“Ben önce Brahma mı idim? O var iken ben yok, ben var iken o mu yok oldu? Brahma eskiden bütün idi şimdi parçalandı mı?”
“Bu daha doğru bir soru! . . Brahma hiçbir zaman bütün ve parça değildi. Hep şimdiki gibiydi, hep bu halde var idi ve var. Brahma sana dönüşmedi. Fakat kendisini sen olarak ben olarak, o, bu, şu olarak ebedî unuttu. Bazılarımızda ‘hatırlamayı tercihli’ (kalpleri çalışan, örtüsüz) olarak kendini unuttu. Çoğunlukta ise kendini ‘hatırlama engelli’ (kalpleri kilitli, mühürlü, örtülü) olarak ebediliği tercih etti.”
Şimdi Çinli talebe olarak ebedi yokluğu tercih edip ebedi varlığı yani ebedi ruh olmayı kabul ediyor musun? Var olmakla yok olmayı anlayabiliyor musun?”
“Evet.”
Elimden tuttu, gizli bir odaya götürdü. Kilitli bir sandığı açtı, içinden çıkardığı levhayı önüme koydu ve “Yedi bin yılda ancak yedi kişi ebedi yokluğu kabul edebilir. Sen yedincisisin. İsmini oraya yaz” dedi.
İsmimi yazdım. Ama yazdığım isim benim adım değildi. Hiç bilmediğim harflerle karaladığımı okudum ‘Râci’ yazıyordu.”
Brehmen; “Şimdi kendini kurtardın, vatanına döndün. Ruhun hakikatini anladın. Bedenin ruh, ruhun beden olduğunu bildin. Artık geriye dönüp biraz da ulusal toprak kurtarmak vaktidir” dedi.
Gözlerimi açtığımda yumruğum hâlâ havada duruyordu.
Aynalı Baba gülümseyerek,
dedi.
Benim aklımda ise başka bir şey vardı. Ruhu anlamıştım ama hâlâ aklımda Ruhun aslı nedir düşüncesi yatıyordu. Bir mezar kenarına oturdum. Yine dalmışım.
Tüm letafetimle havada süzülerek “bilgi dağına” gidiyordum. Yol ortasında kundaklı bir bebek görüp durdum. Bebek gözlerini açarak “Merhaba ey mârifet yolcusu” dedi.
Bebeğin konuşmasına şaşırmıştım. Bebek;
Kendimin zamansız yönümü anımsadım. Aklıma Râci’lik tecellimde bir türlü anlayamadığım ‘beşikte konuşan İsâ’ hikayesi geldi. Bebek aklımdan geçeni okumuştu, hemen cevapladı:
Aldığım bu cevap kendi özümden gelmişti. Ben de kendi sonsuz özümü ya da öteki adıyla konuşan bebeği dışa yansımış görüyordum. Bebek bu sefer ruh düşüncemi cevapladı.
Gözlerimi açmışım ve farkında olmadan;
demişim. Aynalı Baba gülerek;
Midemde yedi bin yıllık açlık hissediyordum. Beynim ise hâlâ sonsuz derecede aç idi. Aynalı Baba; “Bu gün yeterince yoruldun. Şimdi evine git ve dinlen. Yarın beynindeki ilim ve irfanın açlığını dindirecek olan ‘ilmin ve irfanın efendisi’ ile buluşmak vaktidir” diyerek büyük bir fincan kahve ikram etti.
Hâlâ damağımda hissettiğim nilüfer çayının kokusuyla karışan kahvemi içtim ve mezarlıktan ayrıldım.

Sisli bir sabahta erkenden uyandım. İçimde sebebini bilemediğim bir sıkıntı vardı. Yavaş yavaş mezarlığa doğru yürümeye başladım. Bu gün havanın sisli, içimin sıkıntılı olmasından dolayı hüzünlü ney iniltisi dinlemek istemiyordum..
Mezarlığın duvarına yaklaştıkça kulağıma saz sesi gelmeye başladı. Sabah ziyaretine gelen bir medrese mollası yüzünü ekşiterek; “Bizim Aynalı deliye bu gün yine şeytan karışmış herhalde, ölülere saz çalıveriyor” dedi.
Kulübenin önüne geldiğimde Aynalı Baba bir iskemleye oturmuş, neşeli bir saz taksimi geçiyordu. Sessizce yanına vardım, boş duran diğer iskemleye de ben oturdum. Kendinden geçmiş halde hem çalıyor hem de söylüyordu:
Aynalı’nın saz ile okuduğu şiirin derin anlamları içinde yüzerken birden seslenince irkildim.
“Evlat ben sadece saz çalmam. Her türlü musıkî aletini de çalarım” dedi.
Sisin verdiği sıkıntımı biraz olsun hafifletip neşelenmek için içimden espri yapmak geldi. “Piyano da çalar mısın?” diye gülerek sordum. Bana en az bir düzine batılı piyano bestekâr ismi ve eserlerini saydı. Her eserin ana temasını da ses ve ıslıkla tarif etti.
Kerameten (keramet olarak) söylüyordur diye düşünüyordum. Koluma girerek kulübesine götürdü. İlk defa içeri giriyordum. Loş odanın bir köşesindeki eski örtüyü kaldırınca gözlerime inanamadım. Eski bir piyano tam karşımda duruyordu. Gaz lambasını yaktı. Piyanonun başına oturdu. Nota defterinden bir yaprak seçti ve kısa bir konser verdi.
Ney çalan evliya olabilirdi. Çünkü ney Nebî mesleği çobanlığın kavalını andırıyordu. Saz da Horasan erenlerinin kopuzuyla tasavvuf dünyasına girmişti. Ama piyano bir Osmanlı evliyasının kullanabileceği bir çalgı aleti değildi. Hele mezarlıkta yaşayan ve kendini tamamen ahirete vakfetmiş bir evliya?
Aynalı aklımdan geçen her suale arifane cevaplarını verdi.
Aynalı Baba konuşurken kafamdaki yanlış bilgiler yıkılıyordu. Kulaklarımda ise Avrupa saraylarında dinlediğim senfoniler yankılanmaya başlamıştı. Farkında olmadan a’mak-ı hayalime dalmışım.

Gayet büyük bir sarayın içinde bir locadayım. Saray duvarları yüzlerce küçük loca ile dolu. Her locada bir insan oturuyor. Sarayın salonu ise binlerce insan alacak kadar geniş.
Salonun ortasında sıralanmış tahtlar var. Birisi diğerlerinden daha yüksekte duruyor. Tahtlarda yüzleri peçeli, heybetli insanlar oturuyor.
Birisi ayağa kalkarak konuştu:
“Geçmiş ve gelecek tüm insanların namına ‘beşeriyet’ gelmiş. Meclisimize bir suali varmış. Münasip bulursanız gelsin” dedi.
Mecliste bulunanlar başlarıyla onayladılar.
Sefil kıyafetler içinde, sakat, hasta ve zavallı ‘Beşeriyet’ sararmış çehresiyle ürkerek içeri girdi. Reis vekili hitap etti:
“Ey Beşeriyet! Otur. Rahat et ve sualini sor.”
Beşeriyet oturmadan dedi ki:
“Oturmak ve rahat etmek mi? Yüzbinlerce yıldan beri oturup rahat edecek vakit mi buldum? Bir taraftan geçim sıkıntısı ve ihtiyaçların tazyiki, diğer taraftan bedenimdeki bin türlü hastalık… Rahat etmeye imkân yok. Bu kadar zor şartlar altında intihar etmeden varlığımı sürdürmem çok zor. Bu intihar düşüncesi beni rahatsız ediyor. Hiç olmazsa bu sefalete niye katlandığımı ve niçin intihar etmediğimi birisi bana izah etse”
Beşeriyet son derece dertli ve çaresiz idi. Meclisi zavallı ‘beşeriyet’in ümitsizliği ve karamsarlığı kaplamıştı. Birisi ayağa kalkarak Beşeriyet’i teselli etmek için şunları söyledi:
Beşeriyet bir ah çekti ve:
“Doğru, doğru… Bana söyleyiniz, merhamet ediniz; hayattan tiksiniyorum, onsuz da edemiyorum. Sonsuz mutluluk nedir? Bunu izah ediniz” dedi.
Reis vekili:“Bu meseleyi ancak ‘ilmin ve irfanın efendisi’ halledebilir” dedi ve meclis beklemeye başladı.

Saraydaki senfoni sustu. İlmin ve irfanın efendisi geldi. Meseleyi anladı. Mecliste bulunanlara sıra ile söz verdi.
İbrahim a.s.
“Sonsuz mutluluk; çalışmak, kazanmak ve kazandığını insanlarla paylaşmaktır” dedi.
Musa a.s.
“Sonsuz mutluluk; nefsini, Firavun gibi insanın başına bela olan aşırı isteklerden arıtmaktır” dedi.
Çin diyarının âlimi Konfüçyüs,
“Sonsuz mutluluk; bir tencere pirinç pilavına bütün lezzetleri sığdırmaktır” dedi.
Eski Yunan’ın mistik filozofu Eflatun (Platon),
“Sonsuz mutluluk; her şeyin hiç bozulmayan ideal özünü daima akılda tutmaktır” dedi.
Eflatun’un talebesi akıl ve mantık uzmanı Aristotales,
“Sonsuz mutluluk; tüm eşyayı ve tüm olayları cinsine göre sınıflayıp mantık süzgecinden geçirmektir” dedi.
Orta doğunun gizemli insanı Zerdüşt,
“Sonsuz mutluluk; aydınlığın karanlığı yok etmesidir” dedi.
Hinduizm’in büyük üstadı Brahma,
“Sonsuz mutluluk; nefsinin her isteğine tersini vermek ve zannımızın aksinin doğru olduğunu anlamak” dedi.
İsâ Mesih a.s.
“Sonsuz mutluluk; geçmişi unutmak, şimdiki hali hoş görmek ve geleceği düşünmemektir” dedi.
Lokman Hekim,
“İnsanlar bu kavramı elde edemedikleri her şeyi ifade edebilmek için icad etmişlerdir” dedi.
Hızır,
“Sonsuz mutluluk; gönüle bitmek tükenmek bilmeyen isteklerin girmemesidir. Böyle bir gönül her an her yerde bir hayalet gibi tecelli edebilir” dedi.
Buda, ayağa kalkarak,
“Ey Beşeriyet! Sonsuz mutluluk; evrenle bütünleşip yok olmanın diğer adıdır. Nirvana! Nirvana!” dedi ve oturdu.
Salonun ortasındaki beşeriyetin başı döndü, sendeledi ve yere düşerek, “Hangisi doğru?” dedi.

İlmin ve irfanın efendisi ayağa kalkarak;
Beşeriyet ayağa kalktı. Canlı ve dinç bir sesle;
Hayatı olduğu gibi algılayabilmek için algılama aracı olan bilincimizin (kalbimizin) ilim ve amel ile arınması doğal haline dönmesi gerekir.
Hayatın yükleri; kendi elimizle hazırladığımız geleceğimiz ve kendi elimizde olmadan geleceğimizi etkileyen olaylardır. Acı ve tatlı her olayı kendi ruh sağlığımızı bozmayacak şekilde karşılamalıyız.
Biz istesek de istemesek de yaşadığımız iyi ve ya kötü olaylar her birimi en mükemmel geleceğine taşımaktadır.
A’mak-ı hayalimden çıktım. Sis dağılmıştı. Gayet dinç olarak ayaktaydım.
Saraydaki ‘beşeriyet’in ben olduğumu anladım. Hayalimin derinliklerinden bana hitap edenler gerçekte o şahıslar değildi. Benim yıllar boyunca kütüphane köşelerinde yaptığım çalışmaların bilincimde oluşturduğu birikim boyutlarıydı. Aynalı Baba kahve âlemlerinde beynimin akordunu ‘kendimle buluşmaya’ ayarlıyordu. Ve ben levhi mahfuzumdaki külli bilgiden nasibim kadarını indirebiliyordum yani ‘irsal’ ediyordum.
Kulübenin önünde bir fincan kahve ve kapalı bir zarf duruyordu. Çevremde Aynalı Baba gözükmüyordu. Zarfın üzerinde inci gibi bir yazıyla “ Kahveni iç ve zarfı aç” yazıyordu.
Gayet sakin kahvemi içtim. Keyifle zarfı açtım. İkiye katlanmış kâğıdı okudum:
Akşama kadar “bom boş” mezarlıkta hazîn hazîn ağladım…

Aynalı Baba’yı bulmak umuduyla onuncu gün erkenden mezarlığa gittim. Kulübe’nin olduğu yere geldim. Aynalı Baba olmadığı gibi kulübenin yerinde de yeller esiyordu. Toprakta, otlarda ve çevredeki bitkilerde daha önce orada bir kulübe olduğuna ve bir insan yaşadığına dair hiç bir iz yoktu..
Çevrenin bu kadar izsiz olması imkânsızdı. Kulübenin kaldırıldığı yerde kuru toprak olması lazımdı. Derme çatma kazıkların söküldüğü yerde çukurlar olmalıydı. Kahve demlediğimiz çalı çırpı ve kömür ateşinin mutlaka külleri olmalıydı.
Yoktu. Hiçbir şey yoktu. Orası yüz yıldan beri hiç yaşanmamış kadar tabii görünüyordu. Tam kulübenin yerinde uzun yemyeşil otlar vardı. Bir günde çıkamayacak kadar normal otlar.
Dokuz gün rüya mı görmüştüm?
Hayır. Her yönüyle gerçek, dokuz ayrı boyuta yolculuk yaptığım gerçek günler yaşamıştım.
Dün gördüğüm medrese mollası zât bana doğru geldi ve selam verdi. Şaşkın şaşkın çevreyi incelememden bir şeyler aradığımı fark etmişti. Merakla sordu:
Molla tatlı tatlı güldü ve alaylı bir tavırla konuştu:
“Sen akıllı birisine benziyorsun ama sen de mi efsane peşindesin? Aynalı deli buradan gideli neredeyse yüz yıl olmuş. Herkes onun evliya olduğuna inanmış. Arada sırada burada görünür yalanı uydurulmuş. Ama o evliyadan değil, cinlerin zır zır delisinden olsa gerektir. Evliya olsa mezarlıkta saz mı çalar? Kaval mı üfler. Hele hele kâfir çalgısı piyano mu çalar? Ne evliyası be! O cinlere karışmış bir deli!”
Daha fazla şey konuşmadan eve döndüm. Yüzümün tuhaf ifadesi annemi kuşkulandırdı. Israrla ne olduğunu sordu.
Aynalı’ya ilk buluşmamızda verdiğim sözü unutarak her şeyi olduğu gibi anlattım. Hâlbuki hiç kimseye Aynalı’dan bahsetmemem gerekiyordu. Annem çığlık çığlığa komşulara koştu. Hem kapı kapı dolanıyor hem de bağırıyordu;
“Yetişin komşular! Benim oğlana mezarlıkta cinler karıştı. Kafayı üşüttü. Aynalı deliyi gördüğünü zannediyor. Olmayanı görüyor. İmdât!..”
Aynı gün tüm mahalle geçmiş olsuna geldiler. Yine aynı günün akşamı iki zâbit, bir deli hekimi ve iki deli hademesi gelerek beni zavallı gözü yaşlı annemden teslim aldılar.
Yolda ellerinden kaçtım. Yıllarca Anadolu ve Rumeli yakasında Aynalı’yı aradım. Ne gören vardı nede duyan vardı. Nihayet bir gün yakalandım ve tekrar zabitlere teslim edildim.
Ne dediysem, ne kadar sırlardan bahsettiysem, insanın aslının ve hakikatinin hak olduğundan dem vurduysam da hep deliliğime bağlayarak teşhisimi iyice ağırlaştırdılar. Akıllanmaz ve iflah olmaz akıl hastalığı (şizofren) sınıfına sokup en kısa zamanda Manisa Tımarhanesine kapattılar. Soğan gözlü cinlerin boyutunu ve oradaki halimi hatırladım. Onlarla hiç konuşmayarak anlaşabilmiştim ama kendi cinsim olan beşer sınıfıyla anlaşamamıştım.

Aklımı kaçırdığımı tüm eski dostlarım da duymuştu. Birisi beni zavallı yerine koyarak hazîn bir mektup göndermiş. Aklımda kaldığı kadarıyla şöyle yazmış.
Azizim Râci!
Ayyaşlık devresinden sonra hastalık devresine gireceğini tahmin ediyordum. Ama ince hastalık (verem ve siroz) beklerken her zamanki gibi bizi şaşırtarak akıl hastası oldun. Evliya gördüğünü, gâipten sırlar elde edip Hakk’a vasıl olduğunu iddia etmişsin. Kafanın içinde sonsuz âlemler barındırdığını ve her âleme gidip yıllarca dolaşıp aynı saniyeler içinde geri döndüğünü saçmalıyormuşsun.
Azizim Râci, sen nasıl bir filozof ve aydın batılı bilim adamısın? Hani İslam’ın üstünlüğünü batıya kanıtlayacaktın? Kanıtların dokuz tane cin âlemi hikâyesi mi?
Uykudan, rüyadan, keşiften, kerametten şeriatta kanıt olmaz diyen sen değil miydin?
Eski zarif üstadım Râci olduğun günler hatırına bana cevap ver.
Allah; yakalanmış olduğun “avanaklaşma” (şizofren) hastalığına sağlık ve sıhhat bağışlasın.
Dostun Sâmi.
Arkadaşıma anladığı dilden bir cevap gönderdim:
Sevgili Sâmi!
Mektubunu okudum. Hatırın için hayalimin derinliklerindeki aydınlıktan, sizin karanlık çukur dünyanıza beş dakikalığına çıkıp şu mektubu yazdım.
Âlemin tımarhane, insanların da deli olduğunu söyleyen sen değil miydin? Şimdi benim deliliğime niçin hükmediyorsun? Senin gibi düşünmediğim için mi aklımı yitirdim? Ya da herkes gibi deli olmadığım, tüm delilerin içinde tek akıllı olduğum için mi hepiniz bana deli diyorsunuz? Ne dediğiniz umurumda değil.
Ben âlemlerin bir hayal perdesi olduğunu anladım. Gerçek ise hayal perdesinin işaretiyle anlaşılabilir. Her gerçek daha üstün bir gerçeğe göre yine hayal hükmündedir. Bu sonsuza kadar böyle sürer gider.
Basit dünya aklı ve fen bilimleri adi vak’aları formüllerle anlatır. Ben bu bilimleri hak ya da batıl olarak tartışarak boşa vakit harcamam. Benim amacım doğum ve ölüm arası yaşamda dünyaya niye geldiğimizi, ne olacağımızı anlamak ve bizi göndereni tanımaktır.
Benim amacıma, senin hayvanların yeme içme ve iyiyi seçme içgüdüsüyle aynı olan aklı meaşın (dünyasal akıl) cevap veremez. Fen bilimlerinin de “ruh” diye bir bâbı (bilim dalı) yoktur.
Ben aradığım soruların cevabını içine düştüğüm hayal aleminde, a’mak-ı hayalde buldum.
Senin göremediğin yıldız kümelerini, uzayın sonsuz derinliğini ben ışıksız ve gözsüz görüyorum. Maddenin en küçüğünün milyarlarca daha küçüklerini elsiz tutup, onlarla dilsiz konuşuyorum. Ben öyle bir öz oldum ki; uzak ve yakın, görünen ve görünmeyen, madde ve ruh aynı oldu. Madde âleminin aslı benim emrimin tecellisi, mânâ alemi ise benim irademin yansımasıdır. Ama ben yine de aç olan ruhumu doyuramadım. Hâlâ ilme ve irfana açım.
İlmin ve irfanın efendisi HER ŞEYİN OLDUĞU GİBİ olduğunu ilan etti. Hayatı olduğu gibi kabul edip, sonsuza kadar mükemmelleşmeye gayret etmek yapacağımız tek iş.
Yaşamda, “Ben evrenle bütünleşip ‘nirvana’ oldum” ya da ‘Benim varlığım yok oldu, Allah bâki kaldı (fena fillah)’ ve benzeri şeylerle her hangi bir şey olmak yok. Sadece bilmek var. Bilmenin de sonu yok. Bundan dolayı ben sonsuz bir halde aç kalmaya mahkûmum. En büyük çile bitmeyen ilim ve irfan açlığıdır. Gerisi bedensel eziyet ve terbiyedir.
En büyük çilem benim en büyük ruhsal zevkimdir. Bu delilikse ve mekânı tımarhâne ise, bedensel zevklerin yeri de sizin mekânınızsa, herkese hak ettiği yer hayırlı olsun dostum.
Mezarlıkta gördüğüm Aynalı’ya kimisi cin, kimisi cinlere karışmış deli, kimisi de hayalet dedi. Herkes doğru söyledi. Çünkü her insan ne görüyorsa ya da ne göremiyorsa ona göre hüküm verir.
Aynalı, sizin basit algılama organlarınızın algılayamayacağı kadar gerçektir. Ve siz hükmünüzde mazursunuz, kapasiteniz kadarını beyan edersiniz.
Benim kapasitemi dile getirmemin adı “avanaklaşma” ise “sadece benim gördüğüm ve benim bildiğim doğrudur” diyenlerin de hastalığına ben ad bulamıyorum. Yerine bir tımarhâne anısı yazıyorum.
Geçen gün bizi toplu olarak tebdili mekân maksadıyla mezarlığa götürdüler. Mezarlıkta serbest gezinen bir deli gördüm. Elindeki teraziyle oynuyordu. Ne yaptığını sordum. Şu cevabı verdi:
“Ahmaklıkla mârifeti tartıyorum.”
“Bundan maksadın nedir?”
“Mevcut malımı anlamak!..”
“Ne kadar malın var?”
“Ahmaklığım o kadar ağır ki, sanırım bu zamanın Kârun’u benim.”
Beni unutman ve meşgul etmemen dileğiyle, hoşça kal.

Hastane yönetimi benim zararsız deli olduğuma karar verdiği için haftada bir gün çarşı izni vermeye başlamışlardı.
Deli olmadığımı kimseye anlatamadığımdan dolayı zorunlu olarak perişan bir görünüşe dönüşmüştüm. Saçım sakalım birbirine karışmış, kıyafetlerim eskimiş ve solmuştu. Kunduralarımı da hademeler gasp etmişti. Ayaklarıma çaput sararak dolaşıyordum.
İzin günümü “Ayn-ı Âli Sultan” şehir mezarlığında geçiriyordum. Eski halimi bilen sade vatandaşlar, son halimi evliyalığa bağlamışlardı. Makamımı gizlemek için perişan giyinip, anlaşılmaz laflar söylediğime ve benim bu özelliklerimden dolayı da Melâmi evliyası (kendini çeşitli yollarla gizleyen ârif) olduğuma inanıyorlardı.
Halkı bu düşüncelerinden dolayı eleştiremezdim. Ben de Aynalı’yı saz ve piyano çaldığı için sahte evliya zannetmiştim. Müslümanların şartlanmalarında evliya tipi sadece fakir ve düşkün görünümdü.
Yollarda önüme geçip dua, şefaat, nasip isteyenler olduğu gibi alay edenler, sövenler de oluyordu. Hiçbir şeye tepki vermiyordum. Tepki versem de vermesem de deliliğime ve ya evliyalığıma bağlanıyordu. En iyisi susmaktı. Tepkisizlikte tefekkür daha güzel oluyordu.
Sevene de kızana da yine suçlamada bulunamıyordum. Halkın görmediğini görmek ve gerçek olduğunu iddia etmek, hem delilik hem de velilîk alâmeti olarak kabul görüyordu. Ben de Aynalı’yı görmesem ve birisi gördüğünü iddia etseydi mutlaka akıl hastalığına hükmederdim.
Bu düşünceler içinde mezarlığa geldim ve ebegümeçleri arasındaki bir mezar taşına dayandım. Eski dostum Sâmi beni Melâmice yaşamdan kurtarmak ümidiyle ve muhtemelen annemin ısrarıyla mezarlıkta bekliyordu. Aynı anda başka bir kadın da her hafta geldiğimi bildiği için yolumu gözetiyordu.
İkisine de heykel gibi bakarak “Niçin geldiniz?” diye sordum. Sâmi perişan görüntüme dayanamayıp ağlamaya başladı.
Kadıncağız da gözyaşı seliyle diz çökerek derdini anlatmaya başladı;
“Ah şeyhim!
Meczûb efendim!
Evliya beyciğim!
Zavallı kızım Nefise on beş yaşında çıldırdı. Lütfullah Bey’in oğluna gizli sevda beslemiş. Oğlan attan düşüp ölünce kızım dayanamayıp aklını kaçırdı. Neyim var neyim yok hepsini satıp türbelere, mahalle şeyhlerine adaklar sundum, hediyeler verdim. Hiç fayda olmadı. Kızımı tımarhaneye koydular. Son çare seni tavsiye ettiler. Senin duanı Allah geri çevirmezmiş dediler. Ne olur bana yardım et!”
Kadının göz yaşı seline Sâmi dayanamayıp teselli etmeye çalıştı. Ama kadının gözü evliya zannettiği benim üzerimdeydi. Bense taş gibi hiç oralı olmadım. Gözümü boşluğa dikip ‘aşk’ ve ‘çılgınlık’ hakkında tefekküre başladım.
Sâmi başıma dikelip;
“Şu zavallı kadıncağızın kızına dua etsene be taş kalpli duyarsız, akli dengesi kayık evliya!” diyerek beni alayla karışık azarladı.
Kadın, Sâmiye “Aman çelebim, saygılı konuş, sonra benim yüzümden çarpılırsın” dedi.
Yaslandığım yerden ayağa kalkarak Sâmi’ye seslendim:
Hitabımdan bir şey anlamayan Sâmi ve kadın mezarlıktan uzaklaştılar. Ben de tımarhaneye döndüm.

Bir gün tımarhane avlusunda güneşleniyordum. Deliler birisinin etrafında halka olmuşlar “Aynalı! Aynalı!” diyerek dönüyorlardı. Neredeyse kalbim duracaktı. Yıllarca karış karış aradığım Aynalı Baba delilerin arasından bana tebessüm ederek bakıyordu.
Bu sefer temkinli davrandım. İşi gücü deli dövmek olan Gulyabani lakaplı hademeye sordum:
“Şu deli halkasının ortasında birisini görüyor musun?”
Gulyabani merakla baktı;
“Hayır görmüyorum! Bu dayak delileri yine oyun oynuyor. Sen görüyor musun?” diye aniden bana sordu. Görüyorum desem kesinlikle dayak yiyecektim. Hayır diyerek Gulyabaninin gitmesini bekledim.
Aynalı Baba da delilerin arasından sıyrılıp yanıma geldi. Hiç tepki vermedim. Aynalı bozulmuş gibi sordu;
“Hoş geldin demek yok mu nûrum?”
“Hayaletlere hoş geldin denmez.”
“Ben hayalet değilim.”
“Var da değilsin.”
“Hayal perdesinde yokum ama zamansız bir bilincin gerçek âleminde varım.”
“Yüz yıl önce kaybolduğunu söylediler.”
“Evet, yüz yıl önce beş duyu dünyasına görünmeme kararı aldım, buna ölüm diyebilirsin.”
“Bana neden görünüyorsun?”
“Ben sana görünmüyorum. Sen beni görüyorsun.”
“Beynim hayal mi üretiyor?”
“Hayır senin beynin sağlıklı. Bilincin benim hayatta iken ulaştığım ilim irfan boyutuna ulaşınca kendini ‘Aynalı Baba’ olarak gördün. Gören de görünen de sensin. Çokluk mantığından teklik mantığına döndüğün için kendini başka isim ve resimle görüp sevebiliyorsun.”
“Aynalı ben isem Râci kim?”
“Tek ve yalnız olan Aynalı’nın Râci isminde ve resminde bir tecellisidir.”
“Ben senim, sen de bensin. Bu iki öznenin toplamı bir mi ediyor.”
“Evet, vahdet matematiğinde her sayının toplamı, çarpımı, bölümü bir’e çıkar. Fakat herkes bu hesabı yapamaz. İkiye iki, üçe üç, beşe beş derler.”
“Bu ne tür bir oyun?”
“Külli aklın, kendi kendisiyle ‘akıl oyunları’dır.”
“Akıl içinde akıl. Her akıl bir alt akla göre deli kabul edildiği bir oyun, öyle mi?”
“Evet nûrum öyle. Hadi git hastane ocağından iki kahve al gel.”
“Olmaz, dayak yerim.”
“Sen al gel. Sen delisin iki fincana bir fincan desen ve ocakçıya üç fincan parası versen, ocakçı seni Gulyabani’ye karşı korur. Ama iki fincana bir fincan desen ve bir fincan parası versen dayağı yersin!”
Tımarhane duvarından içeri atılan bozuk paraları toplayıp sakladığım yerden aldım. Aynalı’nın dediği yaptım. Ocakçı Gulyabani’ye fısıldadı. Gulyabani bana ilişmedi ama kendi kendime konuştuğumu ve iki fincanı da benim kullandığımı kendi mantığına göre algılayarak uzaktan beni göz hapsine aldı.